Duvar Halısı
Duvar Halısı, duvara asılmak için dokunan resimli ya da desenli dokumalara denir. İğne ile işlenmiş duvar halıları da vardır ama duvar halısının asıl özelliği, örnek alman bir resmin renkli ipliklerle dokunarak tıpkı bir tablo görünümü almasıdır. Bu dokumalarda genellikle yün ya da keten ipliği kullanılır; tek parça ya da bir dizi oluşturacak biçimde dokunabilir. Dizi duvar halılarının her bir parçası ayrı aşılabileceği gibi, yan yana da asılabilir.
Duvar halısının dokunuşu belirli bir örneğe göre yapılan öteki dokumalardan teknik olarak farklıdır. Duvar halıları dokuma tezgâhlarında, çözgü denen düşey iplikler arasından atkı denen yatay iplikler geçirilerek dokunur. Duvar halısında atkı, dokumanın bir ucundan ötekine yürütülmez. Desen için seçilen renkli atkı iplikleri, desenin sınırlarında değişik birleştirme yöntemleriyle kenetlenir. Bir rengin bittiği yerde yenisi başlar. Bu işlem bittikten sonra atkılar “kirkit” ya da “tarak” adı verilen gereçlerle sıkıştırılır. Duvar halısını zenginleştirmek için bazen ipek ya da altın ve gümüş türünden metal iplikler de kullanılır. İpek iplik, değişen ışığa göre halıya hoş bir parıltı kazandırır. İpek yünle karıştırılarak da kullanılır. Dikey ve yatay olmak üzere iki tip tezgâhta dokunan Avrupa halıları tersten dokunurdu. Dokumacı yaptığı işi, tezgâhın arkasına yerleştirdiği bir aynadan izlerdi.
Duvar halıcılığı eski bir dokuma sanatıdır. Bilinen en eski örnek İÖ 15. yüzyılda Mısır’da yapılmış, ketenden duvar halısıdır. Mısır duvar halılarında daha çok kuş, hayvan ve bitki desenleri kullanıldı. Ortaçağın ilk dönemlerinde, özellikle Avrupa’daki kilise, manastır ve katedrallerin duvarlarında yer alan duvar halılarında Hıristiyanlık’a ilişkin çeşitli temalar işlendi.
Duvar halıcılığı meslek olarak gelişip yerleştikçe, dokuma ustaları kendi aralarında birlikler oluşturdular. 14. ve 15. yüzyıllarda prensler ve soylular da şatolarının soğuk taş duvarlarını süslemek amacıyla duvar halıları satın almaya başladılar. Eskiye göre daha büyük boyutlarda dokunan bu duvar halıları parçalar halinde dokunup birleştirildiklerinde ortaya resimle anlatılan bir öykü çıkıyordu.
Bundan 900 yıl önce Fransa’da yapılan Bayeux duvar halısı aslında bir nakış işlemesidir. 50 cm eninde, 70 metre boyunda, ketenden uzun bir şerit biçimindeki bu duvar halısında İngiltere’nin Normanlar tarafından ele geçirilişi canlı renklerle 72 sahnede anlatılır.
Çin’de yapılan duvar halıları genellikle ipekten dokunurdu. Oldukça parlak, güzel renkli ve hafif olan bu halılar dokunurken Çin resimleri örnek alınırdı. 15. yüzyılda duvar halısı tekniği Çin’den Japonya’ya geçti. Bu teknikte atkı ipliklerinin arasına ipek, altın ve gümüş iplikler de karıştırılıyordu.
14. yüzyılda Batı Avrupa’da en önemli duvar halısı merkezleri Paris ve Flandre idi. Bu dönemde daha çok dizi halılar dokunmuştur. 15. yüzyılın en iyi duvar halıları Arras, Tournai ve Brüksel gibi Flaman kentlerinde üretildi. Arras duvar halıcılığında o kadar ünlendi ki, uzun süre “duvar halıcılığı” yerine “Arras” kentinin adı kullanıldı. Önce Arras, ardından da Tournai’nin Fransızların eline geçmesiyle Brüksel en önemli merkez oldu. Bu dönemde ünlü Flaman ressamları duvar halılarına uyarlanmak üzere resim taslakları yaptılar.
Duvar halıcılığı 16. yüzyılda giderek yaygın bir sanayi durumuna geldi. Paris’teki ilk Fransız halı dokuma fabrikası olan Gobelins fabrikalarında pek çok halı dokuma ustası yetişmiştir. Fransa’dan sonra birçok Avrupa ülkesinde kurulan fabrikalarda, çeşit çeşit duvar halıları dokunmaya başlandı. Duvar halıcılığının gelişmesiyle birlikte, bir tablo gibi işlenmeye başlayan halılarda derinlik, ışık, gölge gibi resim öğelerine yer verildi. Yeni anilinli sentetik boyalarla boyanan yüzlerce renkte yün ve ipek iplikle, birbirinden değişik 10 bin renk tonu elde edilebildi. Ne var ki, resimde kullanılan boyaların etkisini iplikle yaratmak kolay değildi. Zamanla bu halılar solarak güzelliklerini yitirdi. Ortaçağın doğal boyalarla boyanmış sade dokumalarının kalıcı etkisi yaratılamadı.
Anadolu’da duvar halıları göçebe çadırlarında kapı işlevi görür, evlerde ise bir süsleme öğesi olarak duvarlara asıldığı gibi, masa ve sedir örtüsü olarak da kullanılır.
Batıda 1900’lerin başlarında duvar halıcılığına yeniden önem verilmeye başlandı. Modern yapıların çıplak duvarlarını süslemek üzere Matisse, Braque, Picasso, Dufy, Miro gibi ünlü ressamların desenleriyle duvar halıcılığı yeni bir döneme girdi.
