Kayısı
Kayısı ağacı (Prunus armeniaca) kendine özgü hoş kokulu ve tatlı meyveleri için çok eskiçağlardan beri yetiştirilir. Gülgiller (Rosaceae) familyasında yer alan bu ağaç şeftali, erik, badem, kiraz ve vişne ile çok yakın akrabadır. Kayısının anayurdu Çin’dir. Buradan önce Asya’nın ılıman yörelerine, daha sonra da Avrupa’ya yayılmış ve 18. Yüzyılda da Amerika’ya götürülmüştür. 5-6 metreye kadar boy atabilen ağaç daha çok bir erik ağacına, meyveleri ise küçük bir şeftaliye benzer. Aslında şeftaliden daha az tüylü olan bu sarımsı turuncu renkli ve etli meyvelerin içinde sert kabuklu iri bir tohum (çekirdek) bulunur.
Kayısı ilkbaharda en erken çiçeklenen ağaçlardan biridir. Yapraklardan önce açan çiçekler, dalları boydan boya donatarak ağaca beyaz renkli kocaman bir buket görünümü verir. Ama çok erken açtığı için bazen de ansızın bastıran soğuk hava ve dondan zarar görür. Daha geç ortaya çıkan koyu yeşil renkli yaprakları yürek biçimli ve kenarları testere gibi dişlidir. Kayısı ağaçlarının meyvesi için değil, çiçekleri için yetiştirilen bazı süs çeşitleri de vardır.
Kayısı ağacı iyi akaçlanmış, hafif toprakları sever. Genellikle erik ve şeftali anaçlarına aşılanarak çoğaltılır. Doğrudan tohumdan yetişen ağaçlar genellikle uzmanlar tarafından zerdali olarak adlandırılır. Oysa halk arasında bu ad yaygın olarak küçük ve ekşi meyveli çeşitler için kullanılır.
Bol şeker ve A vitamini içeren kayısı meyveleri taze olarak yenir; ayrıca hoşaf, reçel, marmelat ve pestil yapılır. Tatlı ve bol etli çeşitleri kurutularak kış için saklanır. Bazı yörelerde çekirdeklerin sert kabuğu kırılarak içi yenir. Fransa’da meyvelerden alkollü bir içki hazırlanır.
Dünyanın en çok kayısı üreten ülkesi İspanya’dır. İran, Suriye, ABD, Fransa, İtalya ve Eski Yugoslavya’yı oluşturan ülkeler öbür önemli üreticilerdir. Türkiye’nin yıllık kayısı üretimi ortalama 250 bin ton kadardır ve ürünün önemli bir bölümü Malatya ilinden sağlanır. Ayrıca Ege ve Akdeniz bölgelerinde de yetiştirilir. Türkiye’deki en yaygın yerli kayısı çeşitleri şekerpare, Tokaloğlu, Hacıhaliloğlu, Hasanbey, Şam, Çiğili ve Yörükramazan’dır.
