Keltler
Keltler, Kelt dillerini konuşan ve tarihöncesi çağda Alpler’in kuzeyinde ortaya çıkan bir halktır. Kelt dilleri, Hindistan’dan Batı Avrupa’ya kadar geniş bir alanda konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin bir koludur. Yaklaşık 2.500 yıl önce Keltler, batıda İrlanda’dan doğuda Avusturya’ya, kuzeyde Britanya Adaları’ndan, güneyde Kuzey İtalya ve İspanya’ya kadar uzanan geniş bir bölgede yaşıyorlardı. Kelt dillerini konuşan insanlara bugün İrlanda, Galler, İskoçya ve Fransa’nın kuzeybatısındaki Bretanya’da rastlanır.
Eski Yunanlılar, Alpler’in kuzeyinde çeşitli kabilelere bölünmüş olarak yaşayan, ama dil ve gelenekleri birbirine benzeyen bu topluluklarla karşılaştıklarında, tümüne tek bir ad vererek Keltler ya da Yunanca adıyla Keltoi dediler. Eski Yunan ve Romalılar’a göre Keltler barbar sayılıyordu. Klasik tarihçiler, kısa boylu ve esmer Romalılar’dan daha iri kemikli, uzun boylu ve açık tenli olan Keltler’in ayırt edici fiziksel özellikleri bulunduğunu belirtirler. Zorlu savaşçılar olan Keltler, çoğunlukla çıplak savaşır, savaş arabaları, mızrak ve kılıç kullanırlardı. Kelt kadınları da erkeklerle birlikte savaşırdı. Din adamları olan druid’lerin önderliğinde çok sayıda tanrıya taparlardı. Tanrı’yla insan arasında olduklarına inanılan druid’lerin görevleri arasında adak sunma, kutsal ağaçların bulunduğu ormanları koruma, büyü yapma, kehanette bulunma, gençleri eğitme ve hukuk işleriyle uğraşma sayılabilir. Bu rahiplerin Kuzeybatı Galler açıklarında bulunan Anglesey Adası’nda kutsal bir yerleri vardı.
Yazıları olmadığı için hiçbir yazılı belge bırakmamış olan ilk Keltler’e ilişkin gene de birçok şey bilinmektedir. Bu bilgiler, komşuları Eski Yunan ve Romalılar’ın bıraktıkları yazılı metinlerden başka arkeologlarca incelenen Kelt uygarlığı kalıntılarından edinilmiştir. İÖ 55’te Jül Sezar komutasında Romalılar İngiltere’yi işgal ettiğinde, bu topraklarda Keltler yaşıyordu. Sezar, Britonlar’ın kabile ve geleneklerini anlatan yazılar yazdı. Günümüzde özellikle İrlanda, Galler, Cornvvall ve İskoçya’da birçok Kelt kökenli yer eski adını korumaktadır.
Kelt dilini konuşan insanlar tek bir ulusun üyeleri değil, uzun bir tarih sürecinde İngiltere, Orta ve Batı Avrupa’da yerleşmiş bir halkın ardıllarıdır. Keltler’in atalarının İÖ 1300-700 arasında yaşayan Tunç Çağı insanları olduğu sanılmaktadır. Klasik yazarlardan Miletli Hekataios ve Herodot ise ilk kez İÖ 6. yüzyılda Keltler’den söz ettiler. Kelt sanatının bu tarihten sonraki örnekleri kesin olarak belirlenebilmektedir. Kelt sanatında soyut, geometrik desenler görülür. Çanak çömlek, silah süslemeciliği, bilezik ve broş yapımı gelişmişti. Bu kültür adını, İsviçre’de yüzlerce metal eşyanın bulunduğu ünlü bir göl yerleşimi olan La Tene’den almıştır. Aslında burası, tanrılara sunulan değerli eşyaların atıldığı bir su tapınağı da olabilir.
İlk Keltler’in nasıl yaşadıklarına, çiftliklerine, köylerine ve tapınaklarına ilişkin giderek daha çok şey öğreniliyor. Bugün İngiltere’de Dorset’teki Maiden Kalesi ve Hampshire’deki Danebury gibi Kelt yerleşim yerlerinin bir çoğu gezilebilir. Ölüme ve ölümden sonraki yaşama ilişkin inançları Kelt mezarlarındaki buluntulardan anlaşılabilir. Birçok mezarda, öbür dünyada kullanılmak üzere konmuş yiyecek, şarap ve silaha rastlanır. Keltler, insan ve hayvan biçiminde birçok tanrıya taparlardı. Özellikle Güneş, su, bereket ve hastalıkları iyileştirme tanrıları önemliydi. Bazı ağaç, dağ ve ırmaklar kutsal sayılırdı. Keltler, gök ve yeraltı tanrılarıyla haberleşebilmek için uzun sütunlar diktiler ve derin kuyular kazdılar.
İÖ 7.-1. yüzyıllar arası Keltler’in yayılma dönemi oldu. İÖ 7. ve 6. yüzyıllarda Keltler Fransa’dan geçerek Britanya Adaları’na, İber Yarımadası’na ve Avrupa’nın orta kesimlerine yerleştiler. İÖ 4. yüzyılda İtalya’ya giren Keltler Roma’yı yağmaladı. Gene aynı yüzyılda Orta Avrupa’yı aştılar, doğuya doğru ilerleyerek Balkanlar’da Makedonya’ya kadar geldiler. İÖ 3. yüzyılda Balkanlar’dan Anadolu’ya geçen Keltler’in bir bölümü (Galatlar) Ankara ve Çorum dolaylarına yerleşerek burada kendi adlarıyla anılan Galatia’yı kurdular.
İÖ 1. yüzyılda bir yandan Roma İmparatorluğunun sınırlarını genişletmesi, öbür yandan da Germen kabilelerinin göç hareketiyle sarsılan Keltler, topraklarını ve eski güçlerini yitirerek küçüldüler.
İS 5. yüzyılda Romalılar İngiltere’yi kesin olarak terk ettikten sonra, Kuzey Avrupa’dan gelen ve İngiltere’nin güneyi ile doğusunda yerleşen işgalciler, en kuzeyde ve batıda yaşayan Keltler’i ülkenin öbür bölgelerinden ayırdı. Yeni gelenler kendi Töton kültür ve dillerini yerli halka aşıladılar. Yalnız İskoçya, Galler ve Cornvvall’da saf Kelt grupları varlıklarını koruyabildi.
