Kimya Sanayisi
Boyama, cam yapımı, minerallerin eritilerek içlerindeki metallerin ayrılması, bitkilerden ilaç özütlenmesi gibi kimyasal işlemler yüzyıllardır uygulanagelmektedir; ama, modern kimya sanayisi gerçekte 19. yüzyılın ortalarında gelişmeye başladı.
Gelişimi
19. yüzyılda dokuma sanayisinin hızla gelişmesi sonucunda, yeni boyarmaddelere duyulan gereksinim de artmış, bu arada kömür katranından yapay bir mor boyarmadde elde edilmişti; öte yandan cam yapımcıları da, tuzdan soda elde etmenin yollarını aramaya koyulmuşlardı. Bu arada kömür katranının damıtılması sırasında , çeşitli yağ ve buharların (gazlar) açığa çıktığı keşfedildi. Bunlardan yararlanılarak, çeşitli yöntemlerle çok değişik ürünler elde edilebilirdi. Nitekim, mürekkep, dezenfektan, sakarin (yapay bir tatlandırıcı), aspirin, naylon, patlayıcılar gibi pek çok madde böylece üretildi.
İlk kimya fabrikaları, hammaddelerin en bol bulunduğu yerlerde kuruldu. Kimya sanayisinin ilk ve en önemli hammaddelerinden birisi tuzdu; nitekim çoğu ülkede sanayi tesisleri, tuz yataklarının çevresinde toplandı. PVC (polivinil klorür) üretiminde, temizlik maddelerinde ve suların arıtılmasında kullanılan temel kimyasal madde niteliğindeki klor, bugün, tuzdan üretilmektedir. Kolera gibi öldürücü hastalıklara karşı önlem olarak içme suyuna az miktarda klor katılmaktadır.
20. yüzyılın başlarında selüloitten plastik üretimi yaygınlaştı, daha sonraları da petrokimya sanayisi doğdu; bu gelişmeler günlük yaşamda köklü dönüşümlere yol açtı. Günümüzde, sakatlara takılan protezler gibi özel cerrahi gereçlerden, kap kacak gibi sıradan eşyalara kadar çok değişik ürünlerin üretiminde kullanılan bütün plastikler petrolden üretilebilmektedir.
Yapay Gereçler
İnsan eliyle yapılmış elyaf türleri, dayanıklı yağmurluklardan yumuşak iç çamaşırlarına, çorap ve spor giysilerine kadar uzanan sonsuz çeşitlilik ve renkteki giyim eşyalarının yapımına olanak vermektedir. Otomobil sanayisi bütünüyle kimya sanayisine dayanmaktadır. Plastik gereçler, otomobillerin daha hafif ve daha ekonomik olmasını sağlamaktadır; yakıt, hidrolik ve yağlama sistemlerindeki akışkanlar, bunlardaki katkı maddeleri, boyalar ve lastikler, kimyasal maddeler kullanılarak üretilmekte ya da daha kullanışlı hale getirilmektedir.
Petrolden elde edilen maddelerden (petrol türevlerinden) üretilen plastik, elyaf, yapay kauçuk ve boya gibi kimyasal maddeler, “polimerler” olarak sınıflandırılır. Polimerlerin molekülleri, yapıldıkları maddelerin moleküllerinden çok daha büyük ve uzundur, ayrıca zincir yapılıdır. Kimyasal yapıları özdeş, ama polimer yapıları farklı olan bu maddeler değişik amaçlarla kullanılabilir. Örneğin poliüretandan plastik köpük, boya, ayakkabılar için yapay deri ya da tutkal üretiminde yararlanılır.
Kimya sanayisi ürünleri gündelik yaşamımızın o kadar içine girmiştir ki, bunların değerinin farkına bile varmayız. Giyim ve gıda maddeleri, ilaçlar, evlerimizde kullandığımız temizlik malzemeleri, hatta yapılan yolculuklar, tatiller, boş zaman uğraşılarının çoğu, kimyasal ürünlere ya da kimyasal işlemlere dayanır.
Azot ve başka hammaddelerden kimyasal gübre üretiminin yanı sıra tarım koruma ilaçları (tarım ürünlerine ya da tarımsal bitkilere zarar veren bitki ve hayvanları öldürmeye yarayan kimyasal maddeler) üretiminde sağlanan gelişmeler sonucunda dünya gıda üretiminde büyük bir artış olmuştur. Gıda sanayisinde, yiyecek ya da içecek maddelerini korumak, hazırlanmalarını kolaylaştırmak, bazen de tat ve koku vermek için pek çok kimyasal madde kullanılmaktadır.
İlaç üretimi kimya sanayisinin başlıca dallarından biridir. Örneğin, şeker hastalarının kullandığı ensülin gibi doğal maddeler, bugün artık yapay olarak ve dolayısıyla da çok daha geniş ölçekte üretilebilmektedir. Aspirin ve antiseptiklerden, kalp hastalıklarında kullanılan yeni ilaçlara kadar, bütün ilaçlardaki etkin maddeler kimyasal olarak üretilen bileşiklerdir. Kimya sanayisinin bu ve başka dallarında, yeni ürünler ve yeni üretim yöntemleri geliştirmek için sürekli çaba harcanmaktadır. Kimya sanayisindeki şirketler, daha ekonomik, daha üstün üretim yöntemleri ve sorunların çözümünde yeni yollar bulmaya yönelik araştırma ve geliştirme çalışmaları için büyük paralar harcamaktadır.
Geleceğin Kimyasal Maddeleri
Biyoloji ve kimya alanlarında heyecan verici, yeni gelişmeler olmaktadır ve önümüzdeki yıllarda bu gelişmeler kimya sanayisini de büyük ölçüde etkileyecektir. Çok özel amaçlarla geliştirilmiş yeni kimyasal maddeler üretilmekte ve sanayi ürünleri için yeni uygulama alanları bulunmaktadır. Örneğin, iletişim alanın d a kullanılan optik elyaf ve sıvı kristal göstericiler, son zamanlarda bulunmuş kimyasal maddelere dayanmaktadır. Sürekli olarak, gelişkin özelliklere sahip plastikler ve başka yapay gereçler geliştirilmekte ve bunlar için yeni kullanım alanları doğmaktadır; evlerde tüketilen “katı” boya, üstün yapıştırıcılar, doğada kolayca ayrışarak biyolojik çevrime katılabilen deterjanlar (LAB) bu türden yeni kimyasal maddelerdir.
Çevrenin korunabilmesi konusunda, bütün dünyada giderek artan bir ilgi vardır ve bu alanda kimya sanayisinin oynayacağı rol büyüktür. Çevre ve hava kirliliğini önlemek ya da azaltmak, kimya fabrikalarının yakınlarında yaşayan insanlara gelebilecek tehlikeleri ortadan kaldırmak için sürekli bir çaba harcanmaktadır. Kimya sanayisi, kurallara uyulup uyulmadığını izlemekle görevli çeşitli düzeylerdeki yetkili kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır.
Güvenlik
Tehlikeli maddeler kullanılırken ya da taşınırken büyük bir dikkat gösterilmesi gerekir; kimyasal maddelerle çalışan herkes, güvenlik önlemleri konusunda yeterince eğitilmek zorundadır.
Kimyasal maddeler başka birçok sanayi kolunda da kullanıldığından, bunların karayolu tankerleriyle ya da trenle bir yerden bir başka yere taşınması gerekir. Bazıları, özel olarak yapılmış gemilerle denizaşırı ülkelere gönderilir. Bütün karayolu tankerleri, güvenlik kurallarına uygun ve olası kazalara karşı dayanıklı bir biçimde tasarımlanır. Bu tür bir tanker kazaya uğradığında taşıdığı kimyasal maddenin titiz bir biçimde belirlenmesi ve acil önlemlerin alınması gerekir; bunun için polisin, itfaiyenin ve kimyasal madde uzmanlarının elinde, acil durumlarda nasıl davranılacağını gösteren ayrıntılı planlar vardır. Her tanker, yükünü gösteren özel bir simgenin bulunduğu bir uyan levhası taşır ve bütün tanker şoförleri, acil durumlar için tam bir eğitim görürler.
