Martı
Martılar en bol bulunan ve günümüz koşullarına en iyi uyarlanmış deniz kuşlarıdır. İnsanlar uzak yerlere doğru yelken açtığında onları izleyip coğrafi dağılımlarını olabildiğince genişletmişlerdir. Temel olarak deniz balıklarını ve yengeç gibi kıyı hayvanlarını yiyen bu kuşlar, günümüzde artık insanların attığı artıklar ve yiyeceklerle de beslenmektedirler. Üstelik deniz kıyılarıyla sınırlı yaşama alışkanlıklarını bırakarak yuvalarını damlara, su depolarına ve çöplüklere yapmaya başlamışlardır.
Yaklaşık 45 tür altında toplanan martılar (Larinae altfamilyası) sumrularla birlikte Laridae familyasını oluşturur. Tüyleri büyük ölçüde beyaz, genellikle gri ve siyah lekelidir. Hemen hemen tümünün turuncu, pembe ya da sarımsı perdeli ayakları vardır. Sağlam yapılı, kısa ve geniş kuyrukludurlar. Kanatları uzun ve sivri uçludur. Türlerin çoğu kuzey ülkelerinin kıyılarında bulunur. Martılar toplu yaşayan kuşlardır. Sürüler halinde dolaşır ve koloniler halinde ürerler. Bulabildikleri her çeşit maddeden yaptıkları düzensiz yuvalara dişiler çevreye uygun renklerle bezeli 2-3 yumurta bırakır. Yavruların koyu renk benekli ya da kırçıllı tüyleri bir iki yıl içinde yavaş yavaş beyazlaşarak erişkinlere özgü görünüşünü kazanır. Martılar çok gürültücüdürler. Martı çığlıkları deniz kıyılarının en tanıdık sesleri arasındadır. Ama artık iç bölgelerde de martı çığlıkları duyulmaktadır. Martılar göl ve deniz kıyılarında yakınlarına gelen öbür kuşları çığlıklarıyla korkutup kaçırmaya çalışırlar. Bir martı kolonisinin yuvalarında topluca çıkardıkları tiz ve acı çığlıklar dayanılmaz ölçüde güçlüdür.
Martı Türleri
Uzunluğu 75 santimetreye ulaşan büyük kara sırtlı martı (Larus marinus) en iri martı türüdür. Sivri ucu aşağı doğru kıvrılan sarı, güçlü gagası yengeçleri, balıkları, fare ve sıçan gibi küçük memelileri, plastik çöp torbalarını kolayca parçalayabilir. Ayrıca yelkovankuşları ve denizpapağanları gibi küçük kuşları ve kuzuları da kaptığı bilinmektedir.
Küçük martı (Larus minutus) gerçekten martıların en küçük türüdür. Uzunluğu ender olarak 30 santimetreyi aşan bu türün başı siyah, kanatlarının üstü açık gri, altı daha koyudur. Türkiye’de yazın az sayıda ürer.
Karabaş martının (Larus ridibundus) yazın koyu kahverengi olan başı, kışın beyazlaşır. Türkiye’de bütün kıyı bölgelerinde ve iç kesimlerdeki göllerde ürer.
Bayağı martı (Larus argentatus) Avrupa kıyılarının yanı sıra Türkiye’de de en yaygın martı türüdür. Ayrıca Güney Amerika ve Avustralya dışında tüm kıtaların kıyılarında bulunur. Bayağı martının uzunluğu 60 santimetredir. Bazen midye gibi kabuklu hayvanları gagasına sıkıştırıp kabuklannı kırmak için yükseklerden kayalara bırakan bu martılar hemen her şeyi yer.
Bayağı martıya çok benzeyen California martısı (Larus californicus) büyük ölçüde ABD’nin Büyük Okyanus kıyılarında yaşar. Avustralya’nın güneyinde ve Tasmanya’da üreyen Pasifik martısı (Larus pacificus) bazı öbür martılar gibi, çeşitli deniz kuşlarının yuvasından ayrılmasını fırsat bilip yumurtaları ve yavruları yağmalar. Okyanus martısı (Rissa tridactyla) gürültücü koloniler halinde, Atlas Okyanusu’nun her iki kıyısındaki sarp kayalıklara yuvalanır. Martılar için alışılmadık ölçüde düzenli yuvaları ot ve yosun gibi bitkisel maddelerden oluşur. Ayaklarının siyah olması da bu türün dikkat çeken özellikleri arasındadır.
Birçok martının gagasında kırmızı bir benek ya da ağız çevresinde parlak kırmızı bir çizgi vardır. Hayvan davranış uzmanları bu beneklerin yavrular için bir işaret olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Yavru beneği görünce, onu gagalar; erişkin kuş da kursağından yarı sindirilmiş balığı çıkartarak yavrusuna yedirir. Deneyler, yavrulann her beneği gagaladığını, ama en çok kırmızıya yöneldiklerini göstermiştir. Yavru için gaganın, başın ya da gövdenin biçimi önemli değildir. Yavrular, ucuna doğru kırmızı bir çıkıntı bulunan kurşunkalemi bile beslenmek umuduyla gagalar.
Yırtıcımartılar
Martılara akraba bir familyayı (Stercorariidae) oluşturan yırtıcımartılar, yiyeceğini sık sık öbür kuşlardan kaparak elde eden, koyu renkli, martıyı andıran kuşlardır. Bu grubun en iri türü olan büyük yırtıcımartı (Catharacta skua) yaklaşık 60 cm uzunluğunda, siyahımsı kahverengi tüylü, kalın gövdeli, güçlü yapılı ve kısa kuyrukludur. Kıvrık tırnaklarla donanmış parmaklan ayaklarına pençe görünüşü verir. Hem Kuzey Kutup Bölgesi’nde, hem de Antarktika’da üreyen tek kuş türüdür. Uzun süre hızla ve yorulmadan uçabilir. Yalnız yaşadığı gibi yalnız avlanmayı yeğler. Peşine düştükleri martıları yakaladıkları balıkları bırakmaya zorladıklarından korsan martılar olarak da tanınırlar.
Büyük dalıcımartılar üreme mevsimi boyunca kendi yiyeceklerini bulurlar. Kuzey ve Güney kutupları yakınlarında üreyen topluluklar birbirinden ayrıdır. Ama üreme mevsimi dışında yeryüzünün her yerine dağılırlar. Yumurtalarını ve yavrularını yabancılara karşı etkin bir biçimde koruyan bu kuşlar bölgelerine giren canlılara ayrım gözetmeksizin saldırırlar. Öbür yırtıcımartıların davranışları
da benzer özellikler gösterir. Yazın Kuzey Kutbu’na yakın tundralarda ve adalarda ürer, kışın Şili, Güney Afrika ve Avustralya’ya kadar göç ederler. Ayrıca martılara akraba olmamasına karşın bir grup deniz kuşu dalıcımartı adıyla tanınmaktadır.
