Masonluk
Masonluk, masonların inanç, gelenek ve örgütlerini belirtmek için kullanılan bir sözcüktür. Adını “duvarcı” anlamına gelen İngilizce mason sözcüğünden alan ve İngiltere’deki eski bir duvarcı loncasından kaynaklandığı sanılan mason derneği, zamanla gelişerek tüm dünyaya yayılmış olan gizli bir örgüttür. Loca adlı yerel örgüt birimleri her ülkedeki bir büyük locaya bağlıdır. Bazen bir ülkenin farklı bölgelerinde ayrı büyük localar bulunur. Örgüte yalnızca yetişkin erkekler üye olabilir.
Mason derneklerinin tüzüklerinde ve yayınlarında, derneğin amaçlarının iyi ahlaklı ve erdemli insanlar arasında kardeşliği güçlendirmek, insanlığın özgürlük içinde düşünsel ve toplumsal gelişmesini sağlamak ve gerçeğin araştırılmasını yüreklendirmek olduğu, masonların insan sevgisi, hoşgörü, erdem, eşitlik, doğruluk gibi ilkeleri benimsediği belirtilir. Gizli bir örgüt olduğu için çalışmalarıyla ilgili olarak çok az şey bilinen mason locaları, dindar ve gelenekçi halk kesimlerince
çıkarcı, dinsiz ve bütün kötülüklerin kaynağı olan insanlar topluluğu olarak gösterilir. Türkiye’deki masonlardan kimlikleri bilinenlere bakınca, bunların toplum içinde önemli konumları olan, yüksek gelir grubundan kişiler olduğu görülür.
1717-23 arasında İngiltere’de kuralları yeniden saptanarak düzenlenen mason örgütünde lonca döneminden kalma duvarcı ustaları zamanla yerlerini toplumun üst kesimlerinden insanlara bırakmıştır. Gene de mason localarında mala, çekül, gönye, çekiç, cetvel gibi duvarcı araçları birer simge olarak korunmuş ve lonca döneminden gelen çırak, kalfa, usta sıralaması, üyelerin kıdemini belirten deyimler olarak sürdürülmüştür. Usta ya da üstat olmayan bir mason locada yönetici görev alamaz. Yeni bir loca kurulabilmesi için yedi ustanın bir araya gelmesi ve büyük locadan izin alması gerekir.
İngiltere’de mason örgütünün düzenlenmesinden kısa bir süre sonra 18. yüzyıl başlarında Sultan III. Ahmed döneminde İstanbul’da ilk mason locası kurulmuştur. Fransız Büyük Locası’na bağlı olarak kurulan bu locanın üyeleri arasında sonradan sadrazam olan Yirmisekiz Mehmed Çelebi ile ilk Osmanlı basımevinin kurucusu olan İbrahim Müteferrika da vardı. II. Meşrutiyet’ten (1908) sonra İstanbul’da yerli mason locaları kuruldu. 24 Haziran 1909’da Türkiye Yüksek Şûrası oluşturuldu ve ilk Osmanlı mason locası olan Türkiye Büyük Maşriki, ona bağlı olarak 9 Ağustos 1909’da kuruldu. Büyük üstatlığa I. Dünya Savaşı sırasında sadrazam olacak olan Talat Paşa getirildi. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin birçok başka yöneticisinin de bu locanın üyesi olduğu bilinir. Şeyhülislam Musa Kâzım
Efendi’nin de mason locasının üyesi olduğunu, Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın önde gelen kişilerinden olan ve I. Dünya Savaşı sonrasında büyük üstat olan Rıza Tevfik Bölükbaşı açıklamıştır.
Cumhuriyet döneminde yasal olarak kurulan Türk Mason Cemiyeti ve Türk Yükseltme Cemiyeti, bu dönemdeki mason örgütlenmesinin yasal görünümünü oluşturur. Cumhuriyet dönemi yöneticilerinden Başbakan Haşan Saka, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, Ankara Valisi Nevzat Tandoğan, İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ ve birçok başka yöneticinin mason örgütüne üye oldukları bilinmektedir.
Türk Mason Cemiyeti 14 Ekim 1935’te, Atatürk’ün isteği üzerine çalışmalarına son vererek mallarını halkevlerine devretmiştir. Böylece yasal dayanağını kaybeden Türkiye Büyük Locası çalışmalarını durdurmuştur. Yasal bir yapısı olmayan Türkiye Büyük Şûrası etkisiz olarak varlığını sürdürmüş ve Türkiye masonları bir süre için, kendi deyimleriyle “uykuya yatmıştır” . 1938’de Celal Bayar’ın başbakan olmasıyla yeniden hareketlenmeye başlayan masonlar, Şubat 1948’de İstanbul’da Türkiye Masonlar Derneği’ni kurmuşlardır. Aralık 1948’de derneğin İzmir şubesi, Ocak 1949’da da Ankara şubesi kurulmuştur. 10 yıl içinde bu üç büyük kentte 28 mason locası çalışmaya başlamıştır.
Günümüzde Türkiye’de masonlar yasal olarak kurulmuş olan ve aralarında çeşitli anlaşmazlıklar bulunan dört örgüt çevresinde toplanmıştır. Bunlar Türkiye Mason Derneği, Türk Yükseltme Cemiyeti, Türkiye Kültür ve Fikir Derneği ile Türkiye Büyük Mason Mahfili Derneği’dir.
Masonluk, aralarında Rusya, Macaristan, Polonya, İspanya, Portekiz ve Çin’in de bulunduğu bazı ülkelerde yasaklanmıştır.
