Moğolistan
Moğolistan, Doğu Asya’nın merkezinde, Rusya ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında, geniş bir yayla üzerinde yer alır. Büyük bölümü çayırlarla kaplı bozkırlardan oluşan Moğolistan deniz düzeyinden ortalama 1.580 metre yüksekliktedir. Batısında, buzullarla kaplı Altay Dağları’nın da yer aldığı sıradağlar bulunur. Bu dağlarda 20. yüzyılda görülen şiddetli depremler büyük çatlaklara ve toprak kaymalarına yol açmıştır. Ülkenin güney sınırı Gobi Çölü boyunca uzanır.
Moğolistan’ın kuzey kesimi daha verimlidir. Halkın çoğunluğu burada yaşar. Az yağışlı sert bir kara ikliminin egemen olduğu Moğolistan’da kuru ve soğuk kışların ardından kısa süren sıcak yazlar gelir. Gece ile gündüz arasında büyük sıcaklık farkları görülür. Ülkenin değişik bölgelerinde çeşitli yabanıl hayvanlar yaşar. Kar parsı, vaşak, çeşitli geyik türleri, ayı ve deve bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Asya yaban eşeği (kulan), Prjevalski atı (Asya yaban atı) ve Moğol ceylanına rastlanır. Dağ yamaçlarında ormanlık alanlar ve bazı vadilerde iyi otlaklar vardır.
Moğolistan’ın yerli halkı olan Moğollar, Moğol ırkının özelliklerini taşır. Tıknaz yapılı, çekik gözlü, elmacık kemikleri çıkık, saçları koyu renklidir. Yüzlerce yıldır binicilikteki ve savaş alanlarındaki başarılarıyla ün salan Moğollar, günümüzde bu becerilerini her yıl yapılan geleneksel şenliklerdeki güreş, okçuluk ve 7-12 arası yaşlardaki çocukların katıldığı at yarışı karşılaşmalarında gösterirler. Bazı Moğollar hâlâ göçebedir; ahşap bir kasnak üzerine devetüyünden keçelerin gerilmesiyle kurulan ve yurt adı verilen çadırlarda yaşar. Yazlık ve kışlık otlaklar arasında gidip gelerek at, deve, koyun, keçi ve sığır beslerler. Başlıca yiyecekleri koyun eti ve peynirdir. Moğollar’ın anadili, Türkçe’yle birlikte Ural-Altay dil ailesinin Altay öbeğinde yer alan Moğolca’dır. Moğollar Tibet halkı gibi Budacı’dır, ama günümüzde dinin etkisi azalmıştır.
Moğolistan’ın ekonomisi büyük ölçüde hayvancılığa ve madenciliğe dayanır ve devlet eliyle yönlendirilir. Ülkenin başlıca ürünleri at, yün, deri, boynuz ve posttur. Ayrıca kömür, bakır, petrol ve altın da çıkarılmaktadır. Başlıca maden yatakları başkent Ulan Bator yakınındaki Nalayha’da bulunur. Ulan-Bator düzensiz, derme çatma kulübelerden kurulu bir kasabayken bugün üniversitesi, kitaplıkları, müzeleri, opera ve bale binasıyla çağdaş bir kent görünümü kazanmıştır. Başkent hava ve demiryoluyla Sibirya’ya bağlanır. Trans-Sibirya Demiryolu’nun ana kollarından biri Moskova’dan sonra İrkutsk’a uğrar, Ulan-Bator yoluyla Moğolistan bozkırlarını aşar ve Pekin’e varır. Raylar arasındaki açıklık Rusya’da ve Çin’de farklı olduğundan, Moğolistan-Çin sınırında yolcular beklerken, trenin bütün dingilleri değiştirilir.
Sağlık ve eğitim hizmetlerinin oldukça gelişkin olduğu Moğolistan’da halkın büyük çoğunluğu okuryazardır. Göçebe çocukları için gezici okullar vardır. Gittikçe artan sayıda insan göçebeliği bırakarak kentlere yerleşmektedir.
Tarih
Moğollar, 12. ve 13. yüzyıllarda Asya, Rusya ve Doğu Avrupa’nın büyük kısmını fethetti. 14. yüzyılda Moğol İmparatorluğu parçalandı ve Çin güçlü bir devlet durumuna geldi. Çinliler güçlerini gitgide artırdılar ve 17. yüzyılın sonunda Moğolistan Çin’in egemenliği altına girdi. Ülkenin Gobi Çölü’nün güneyine düşen bölümünde (İç Moğolistan) Çin’in etkisi daha güçlüydü. Günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti içinde kalan bu bölgenin bugünkü adı İç Moğolistan Özerk Bölgesi’dir.
1911’de, son imparatorun tahttan indirildiği Çin Devrimi’nden sonra, Gobi Çölü’nün kuzeyinde kalan Dış Moğolistan (bugünkü cumhuriyet) halkı Rus Çarlığı’nın desteğiyle bağımsızlığını ilan etti. Ne var ki, bir süre sonra Rusya’nın etkisi altına girdi. Çinliler ülkenin denetimini yeniden ele geçirmeye çalıştılarsa da buna karşı tepki olarak ortaya çıkan bağımsızlık hareketine halk büyük destek
verdi. İşgalciler yenilgiye uğratıldı ve 26 Kasım 1924’te cumhuriyet ilan edildi. Ülkenin adı Moğolistan Halk Cumhuriyeti oldu. Rusya ile sıkı bağları olan Moğolistan’da sosyalist bir yönetim kuruldu. Batı dünyasına kapılarını kapatan Moğolistan ancak 1961 ’de Birleşmiş Milletler’e girebildi. Çin Halk Cumhuriyeti ise Moğolistan’ın bağımsızlığını uzun süre tanımadı. 1980’lerde iki ülke arasındaki gerginlik büyük ölçüde azaldı ve 1986’da diplomatik ilişkiler yeniden kuruldu.
Moğolistan'a İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 1.566.500 km2.
Nüfus: 2.096.000 (1989).
Yönetim: Sosyalist cumhuriyet.
Başkent: Ulan-Bator.
Doğal Yapı: Yüksekliği 900-1.500 metre arasında değişen, bozkırlarla kaplı geniş bir yayla vardır; bazı doruklar 4.000 metrenin üzerindedir. Güneyde Gobi Çölü yer alır.
Başlıca Ürünler: Canlı hayvan ve hayvansal ürünler.
Önemli Kentler: Ulan-Bator, Darhan, Çoybalsan.
Eğitim: Kırsal kesimde 7 yıl, kentlerde 10 yıl olan ilk ve ortaöğretim parasız ve zorunludur.
