Palyaço
Palyaço, dikkat çekici özel makyajı, renkli giysileri ve yaptığı türlü maskaralıklarla sirklerde izleyicileri eğlendirmeye ve güldürmeye çalışır. Bu gösterilerde, gülünç olduğu kadar saçma ve abartılı hareketlerde bulunur.
İlk Palyaçolar
Genellikle sirklerin kapsamı içinde düşündüğümüz palyaçolar, sirklerin ortaya çıktığı 18. yüzyıldan yüzlerce yıl önce de vardı. Eski Yunan’da saçlarını kazıtan, kabarık olması için içi doldurulmuş giysiler giyen palyaçolar fars ve pantomimlerde ikincil rollerde görülür, asıl oyuncuların hareketlerini taklit ederlerdi. Roma’daki pantomimlerde palyaço sivri külahı ve rengârenk yamalı gömleğiyle öbür oyuncuların alay ve küçümsemesine hedef olurdu.
Eskiçağda saraylara, hükümdarları eğlendirmek ve güldürmek için köle pazarlarından güldürme yeteneğine sahip, zeki ve hünerli kişiler satın alınırdı. Bu gelenek ortaçağda da sürdü. Soytarı olarak da anılan bu palyaçolar deli ya da aptal numarası yaptıkları için, yaygın toplumsal ve ahlaki değerleri alaya almalarına ve yüksek sınıftan kişilerle alay etmelerine ses çıkartılmazdı. Saraylarda soytarı bulundurma geleneği Avrupa’da 18. yüzyıla kadar sürdü. Osmanlı sarayında ise II. Bayezid döneminde (1481-1512) başladı ve Tanzimat döneminde (1839-76) kaldırıldı.
Avrupa’da ortaçağda gezgin şarkıcılar ve hokkabazlar günümüzdeki gibi palyaço numaraları yaparlardı. Başkalarını güldürmeyi meslek edinen gerçek anlamda palyaçolar ancak ortaçağın sonlarında ortaya çıktı. 16. yüzyılın başlarına gelindiğinde, daha sonraki yüzyıllarda kuşaktan kuşağa geçecek ilginç palyaço tipleri yaratılmıştı. İtalyanlar’ın halk tiyatrosu commedia dell’arte nin tiplerinden Arlecchino, önceleri sık sık aşk yüzünden başı derde giren hazırcevap bir uşak rolündeyken, giderek dolaplar çeviren bir akrobat durumuna geldi. Baklava desenli, vücuduna yapışık bir giysisi, siyah, yarım maskesi vardı. Tuhaf bir ses çıkaran değneğiyle ikide bir kurbanlarını pataklar, izleyicileri kahkahaya boğardı.
İngiltere’de palyaço başlangıçta ortaçağ dinsel oyunlarında, şeytana bile pabucunu ters giydiren, düzenbaz ve hain bir tip olarak ortaya çıktı. İngiliz sahnelerinde görülen ilk palyaçoların en ünlüleri, her ikisi de Shakespeare’in tiyatrosunda çalışmış olan William Kempe ve Robert Armin’di. 17. yüzyılın gezgin İngiliz oyuncuları sahne palyaçosunu Almanya’ya tanıttılar. Üzerine bol gelen ceketi, kulaklarına kadar inen şapkası, kırmalı geniş yakası ve kocaman ayakkabılarıyla bu palyaço tipi günümüzde de pek değişmedi.
Arlecchino oyunlarının kaba ve budala Pedrolino'su Fransa’da değişime uğradı. Ünlü Fransız pantomim sanatçısı Jean-Gaspard Deburau 19. yüzyılın başlarında yeni bir palyaço tipi yarattı. Bu, bol beyaz giysileri içinde, çocuksu tavırlı, iyimser ama aşkta aradığını bulamayan Pierrot idi.
Palyaço Türleri
Palyaçoların birçok çeşidi olmakla birlikte, aslında kendini beğenmiş beyaz suratlı palyaço ile eski püskü, perişan kılıklı, bahtsız, şapşal palyaço olmak üzere iki türdür. Beyaz surat en sevilen palyaço tiplerindendir. Beyaz krem boyayla yüzünü boyayan palyaço bunun üzerine, kıpkırmızı, yusyuvarlak bir burun ve kocaman, kırmızı bir ağız çizer. Kel görünmek amacıyla, başını sıkıca saran bir başlık giyer. Ortalıkta yuvarlanıp hoplayarak sirkteki at cambazlarına yardım edermiş gibi yaparken, aslında sürekli olarak sirk yöneticisinin ayaklarına dolaşır.
Şapşal palyaçonun soğan biçiminde kırmızı bir burnu, üzerinden dökülen giysileri, yüksek siyah kaşları, abartılı bir ağzı vardır. Pek sakar ve dağınıktır. 1865’te ortaya çıkan ve Auguste olarak bilinen bu palyaço adını, bu türün ilk örneğini sergileyen Fransız palyaçosu Auguste’ten aldı. Genellikle birlikte gösteriye çıkan bu iki palyaçodan beyaz suratlı olanı aklı başında adamı, şapşal ise ortalığı karıştırarak gülünç duruma düşen iyi ve saf kişiyi temsil eder.
Ünlü Amerikan Palyaçosu Emmett Kelly’nin yarattığı kederli serseri, para pul peşinde olmayan, insancıl duygularını yitirmemiş bir tiptir. Tıraşlı görünmek için koyu renk makyaj yapar, uzun bir palto, rengârenk yamalı pantalon, yamuk bir şapka ve yırtık pabuçlar giyer.
Ünlü sinema oyuncusu Charlie Chaplin ise paytak yürüyüşü, kıvrık bastonu, düşük pantolonuyla unutulmaz bir palyaço tipi olan Şarlo’yu yaratmıştır.
Ünlü Palyaçolar
İlk kez İngiltere’de 1850’te sahneye çıkan Joseph Grimaldi ilk gerçek sirk palyaçosuydu. Daha sonra bütün palyaçoların takma adı haline gelen Joey adıyla tanındı. Özellikle takla atma, yerlerde yuvarlanma ve gürültüyle dayak atmakta ustaydı.
ABD’nin ilk palyaçolarından biri, İç Savaş döneminde (1861-65) çok sevilen Dan Rice’dı. Uzun sakalı, çizgili pantalonu ve silindir şapkasıyla Rice’ın ABD’yi simgeleyen Sam Amca’ya esin kaynağı olduğu sanılmaktadır.
Ünlü Avrupalı palyaçolar arasında Coco (Raoul Jouin), Toto (Armando Novello), Grock (Charles Adrien Wettach), Fratellini ailesinin üyeleri ve SSCB’nin en sevilen palyaçolarından Oleg Popov sayılabilir.
