Panama Kanalı
Panama Kanalı, Orta Amerika’da, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus’u Panama Kıstağı’ndan geçerek birleştiren, dünyanın en önemli yapay suyollarından biridir. Tümüyle Panama Cumhuriyeti toprakları içinde yer alır.
Batı yarıkürenin merkezi sayılabilecek coğrafi bir konumda bulunan kanal, dünya deniz ticaretinde büyük önem taşır. Her yıl 11 binden fazla gemi kanal-havuzlarından geçer. Böylece denizde daha az yol kat eden malların taşıma maliyetleri düşer ve büyük bir tasarruf sağlanır.
Yaklaşık 80 km uzunluğundaki kanalın en dar yeri 90 metre genişliğindedir. En sığ yerinin derinliği ise 12 metredir. Kıstağın doğal yapısından dolayı kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda yapılan kanalın Atlas Okyanusu girişi, Büyük Okyanus girişinin 30 km batısında yer alır. Kanalın düzenlenişinde üç
küme ikiz kanal-havuzdan yararlanılmıştır. Her kanal-havuz yaklaşık 33 metre eninde ve 300 metre uzunluğundadır. Atlas Okyanusu’ndan giren gemiler Gatun havuzlarında üç basamakta yaklaşık 25 metre yükseltilerek yapay Gatun Gölü’ne ulaşır. 37 kilometrelik Gatun Gölü’nden sonra, 13 kilometrelik Gaillard Geçidi’nden geçerler. Önce Pedro Miguel’de bir, ardından Miraflores’de iki havuzda yaklaşık 25 metre alçaltılan gemiler deniz düzeyine iner ve yaklaşık 13 km daha yol alarak Büyük Okyanus’a ulaşır.
Panama Kanalı’ndan dünyanın hemen her yerinden gönderilen kargo gemileri geçer; bunların yarıdan çoğu ABD’ye gelen ya da oradan gönderilen kargoları taşır. Kanal yolundan yararlananlar arasında Doğu Asya, Güney Amerika ve Batı Avrupa ülkeleri önemli yer tutar. 1985’te 141 milyon ton mal kanal yoluyla taşınmıştır.
Kanal giriş ve çıkışında, Atlas Okyanusu kıyısında Colön ilindeki Cristobal’de ve Büyük Okyanus kıyısındaki Balboa’da modern liman hizmetleri verilmektedir. Panama Demiryolu 76 km boyunca kanalı izler, ayrıca çevresinde birkaç önemli karayolu da vardır. Panamerikan Karayolu, kanalı Panama kenti yakınlarında 1,6 km uzunluğunda bir köprüyle aşar.
Tarih
Panama Kanalı’nı açmak için ilk ciddi öneri, Paris’te 1879’da toplanan uluslararası bir kongrede gündeme geldi. Süveyş Kanalı’nın başarılı yapımcısı Fransız mühendis Ferdinand de Lesseps, bir şirket kurarak Kolombiya Cumhuriyeti’nden Panama Kıstağı’nda kanal açma hakkı aldı. Ama, 1881’de başlayan bu ilk girişim sağlık koşulları ve kanal için toplanan paranın yanlış kullanımı sonucu başarısızlığa uğradı. 22 binden fazla işçi sarıhumma ve sıtmadan öldü. Çalışmalar 1889’da durduruldu.
1898’deki İspanya-Amerika Savaşı sırasında ABD, donanmasının Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus arasında ikiye bölünmesinden rahatsız oldu ve 1902’de Fransa’nın kanal haklarını satın aldı. O dönemde Panama Kıstağı Kolombiya toprakları içinde yer alıyordu. Kanalın açılması konusunda Kolombiya’nın isteksiz davranması üzerine, ABD Başkanı Theodore Roosevelt, Panama halkına Kolombiya’dan ayrılma ve kendi devletlerini kurma çağrısında bulundu. Yeni Panama Cumhuriyeti ABD’ye kıstakta kanal açma hakkının yanı sıra, kanal bölgesini işletme ve denetleme ayrıcalığı tanıdı. John Stevens ve George Goethals yönetimindeki kanal yapımı yedi yıl sürdü. Aynı anda 65 bin kişinin çalıştığı kanaldan 153 milyon metreküp toprak ve kaya temizlendi. Ağustos 1914’te kanal gemilere açıldı ve denizyoluyla New York-San Francisco arasını 13.000 km kısalttı. Kanalın her iki yakasında sekizer kilometre genişliğinde bir alanı “Kanal Bölgesi” olarak ilan eden ABD bu bölgeyi denetimine aldı. Karşılık olarak da Panama’ya yıllık kira ödemeye başladı. 1979’da kanalın çevresindeki topraklar Panama’ya geri verildiyse de işletilmesinde ABD’nin söz hakkı sürdü. İki devlet arasındaki antlaşmaya göre Panama Kanalı’nın denetimi 2000 yılında tümüyle Panama’ya verilecektir. Günümüzde bazı büyük gemiler kanaldan geçememektedir. Ayrıca kanaldan geçebilecek gemi sayısı yılda 15 bin ile sınırlıdır. Bu gibi nedenlerle, başka bir kanal daha açılmasına ilişkin yeni tasarılar gündemdedir.
