Patent
Mucitlerin yaptıkları buluşlarla ilgili ticari haklarını korumak amacıyla belirli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Daha önce kimsenin tasarlamadığı" yeni bir buluş yapan kimse bu buluşunun özelliklerini ayrıntılı bir raporla ilgili kamu kuruluşuna bildirir ve buluşu için bir patent alır. İhtira beratı da denen patent, o buluşun kullanım hakkını belirli bir süre için yalnızca buluşun mucidine verir. Patente konu olan buluş o süre içinde mucidinin izni olmadan kullanılamaz. Böylece bir buluşun kullanılmasından sağlanan gelir onun mucidine kalır.
Patent konusu her ülkenin kendi yasalarıyla düzenlenmiştir. Genellikle patent hakkı 20 yıl kadar sürer. Bununla birlikte, Fransa gibi bazı ülkelerde, özellikle yararlı olduğu düşünülen bazı buluşlar için yalnızca altı yıllık bir patent süresi tanınır.
Bazı ülkelerde patentin sürekliliği için belirli bir paranın düzenli olarak ödenmesi gerekir. Bu ödeme yapılmazsa patent sona erer ve o buluşu herkes kullanabilir.
Mucitlere İtalya’da ilk patent belgelerinin verildiği 15. yüzyıldan beri patent uygulaması çeşitli biçimlerde sürmektedir. İngiltere’de bir buluş için verilen en eski patent, Utynamlı John’a bulduğu renkli cam yapma yöntemi için 1449’da verilen patenttir.
Bir buluş için patent verilmesinde başlıca iki yöntem vardır. Avrupa ülkelerinin çoğunda yasal koşullara uygun olarak yapılan her başvurunun sahibine patent verilir. Patentin haksız olarak verildiğini ileri süren herkes patentin iptali için mahkemeye başvurabilir. Patente konu olan buluş mahkemede ayrıntılı olarak incelenir ve patent verilmiş olan kişinin gerçekten yeni bir şey bulup bulmadığına karar verilir.
Patent konusunda uygulanan öbür sistem ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya, İngiltere, Almanya Federal Cumhuriyeti, İsveç ve Avusturya’daki sistemdir. Bu sistemde, patent başvurusu yapan kişi buluşunun ayrıntılı bir açıklamasını ve çalışma biçimini ortaya koyan belgeler vermek zorundadır. Bunları inceleyen uzmanlar buluşun gerçekten yeni olup olmadığına karar verir. Uzmanlar söz konusu buluşun daha önce yapılmamış olduğuna ve başvurunun kurallara uygun olduğuna inanırlarsa başvuru kabul edilir; buluşla ilgili bilgiler basılıp yayımlanır. Daha sonra, patent verilmesine yapılabilecek itirazlar için bir süre tanınır. Başvuru sahibinin gerçek mucit olmaması, buluşun ana düşüncesini başkasından almış olması bir itiraz nedeni olabilir. Bir patentin verilmesine itiraz edildiği zaman bazen kararı mahkemenin vermesi de gerekebilir.
Türkiye’de patent uygulaması ile ilgili kurallar 1880 tarihli İhtira Beratı Kanunu ile düzenlenmiştir. Patent konusunda Fransa’daki uygulamayı temel alan bu yasada 1918’de ve 1932’de bazı değişiklikler yapılmıştır. Yasaya göre patent başvuruları Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın ilgili dairesine yapılır. Patent verilebilmesi için yeni buluşun sanayide kullanılabilmesi, yenilik taşıması ve uygulanabilir olması koşulları aranır. Patent süresi başvuranın isteğine göre 5, 10 ya da 15 yıl olabilir.
Patent başvurusuyla ilgili kararlara karşı idari yargı yoluna gidilebilir. Haksız verilmiş patentlerin iptali için de asliye hukuk mahkemesinde dava açılabilir.
