Pnömatik Aygıtlar
Pnömatik Aygıtlar, sıkıştırılmış havayla çalışan aletlerdir. (“Pnömatik” sözcüğü, “rüzgâr” ya da “nefes” anlamındaki Eski Yunanca pneuma sözcüğünden gelir.) Pnömatik aygıtların, çekiç, matkap, kömür kazma aygıtı (havöz), taşlama aygıtı, perçinleme ve perçin kesme aygıtı gibi çeşitli türleri vardır. (Perçin, metal levhaları birbirine tutturmak için kullanılır. Kalın bir çiviye benzer. Levhalardaki deliklerden geçirildikten ve başı yerine oturtulduktan sonra ucu çekiçlenerek delikten çıkmayacak biçimde levha yüzeyine taşırdır.)
Sıkıştırılmış havanın gücü eskiden beri bilinir, ama bundan pek yararlanılmazdı. 1861’de, Alpler’den geçen ve Fransa ile İtalya’yı birbirine bağlayan Mont Cenis (Frejus) Tüneli’ni yapmakla görevli İtalyan mühendis Germain Sommeiller, kayalarda delik delmek için bir pnömatik matkap geliştirdi. Aslında tünel yapım işi birkaç yıl önce ve tamamen insan gücüne dayalı olarak başlatılmıştı; bu yeni aygıtın kullanılmasıyla çalışmalar büyük bir hız kazandı.
Pnömatik aygıtlar için gerekli basınçlı hava bir kompresörden sağlanır. Kompresör havayı sıkıştırarak, sağlam, çelik bir tankta depolar; tankın basıncı santimetre kareye 3,5-7 kg arasında tutulur. Yol işlerinde ve inşaat alanlarında kullanılan kompresörler genellikle tekerleklidir. Kompresörde kamyonlardakine benzer bir dizel motoru vardır; bu motor tanka hava basan bir pompayı çalıştırır. Kompresörün otomatik denetim düzeneği, tank basıncı yeterli düzeye eriştiğinde pompa motorunu yavaşlatır, ama tank basıncı düştüğünde bu kez motoru hızlandırır ve pompanın daha çok hava basmasını sağlar. Hava tankı esnek, kauçuk bir hortumla pnömatik aygıta bağlanır; hortumun ezilmesini ya da yırtılmasını önlemek için çevresi çelik telle sarılır.
Pnömatik aygıtlar hafiftir, elektrik çarpma tehlikesi yoktur, kıvılcım ya da duman çıkarmazlar. Bu nedenlerle, atmosferin temiz tutulmasının gerektiği ya da bir kıvılcım atlamasıyla yangın çıkma tehlikesinin bulunduğu maden ocağı ve tünel gibi yerlerde kullanılmaya çok elverişlidirler. Dalgıçlar da sualtı işlerinde pnömatik aygıtlardan yararlanabilirler.
Başlıca iki tip pnömatik aygıt vardır: Hava motoruyla çalıştırılanlar ve alternatif piston hareketli motorla çalıştırılanlar. Hava motoru, bir karter içinde dönen bir rotordan oluşur. Kompresörden gelen basınçlı hava karterden içeri girer, rotora takılı kanatlara çarpar ve rotoru döndürür. Rotorun göbeğinden çıkan mil ise, işi gerçekleştirecek takıma bağlıdır. Sıkıştırılmış havayla çalışan taşlama ve parlatma aygıtları, döner tel fırçalı aygıtlar, matkaplar, tornavida ve lokma takımları bu tiptendir.
Alternatif piston hareketli pnömatik aygıtlar, sıkıştırılmış havanın etkisiyle ileri geri gidip gelen bir pistonla çalıştırılır. Piston ileri doğru giderken, kendisine bağlı bir ucu, örneğin bir kazma ucunu da ileri doğru hareket ettirir. Sert zeminleri kırmaya, gevşetmeye yarayan kırma ya da kazma aygıtları; kazantaşlarını kırma gibi işlerde kullanılan çekiç ve keskiler; perçin tabancaları; dökümhanelerde kalıp kumunu sıkıştırmak için kullanılan tokmaklar bu tür aygıtlardır. Madenlerde kullanılan pnömatik delme aygıtları da bu biçimde çalışan çekiç türleridir.
Sıkıştırılmış hava pnömatik aygıtlarda olduğu kadar, kaldırma makinelerini, presleri, şahmerdanları ve başka makineleri çalıştırmakta da kullanılır.
