Portekiz
Portekiz, Avrupa anakarasının en batısındaki ülkedir. Portekiz, kuzey ve doğu komşusu olan İspanya ile birlikte İber Yarımadası’ndadır.
Portekiz’in Atlas Okyanusu kıyıları çoğunlukla alçak ve kumludur; hemen gerisinde geniş bir kıyı ovası bulunur. Ülkenin başlıca limanları, hepsi de İspanya’da doğan ve iki ülke sınırının belli bölümlerini oluşturan büyük ırmakların ağızlarında yer alır. Kuzey sınırının bir bölümünü oluşturan Minho Irmağı, hemen güneyindeki Douro Irmağı’na kadar uzanan dağlık bir bölgede akar. Douro’nun güneyinde, Portekiz’in en yüksek sıradağları olan Serra da Estrela’da yükseklik 1.991 metreye kadar ulaşır. Daha güneye inildikçe, toprak Tajo Irmağı’nın çevresindeki bereketli düzlüklere doğru alçalır. Tajo’nun güneyinde ülkenin görünümü iç bölgelerin büyük bölümünü düz ya da değişir hafif engebeli yaylalar oluşturur. Portekiz’in güneyindeki en önemli ırmak Guadiana’dır.
İklim ve Halk
Portekiz’in iklimi genel olarak ılık ve yumuşaktır; Atlas Okyanusu’ndan esen soğuk rüzgârlar ülkenin en güneyi dışında hemen her yerine yağış getirir. Bitki örtüsü zengindir ve Avrupa’nın kuzeyinde yaygın olan bitkilerin yanı sıra tropik bitkiler de yetişir. Çam, kestane, karaağaç, meşe ve mantar meşesi, ayrıca zeytin, palmiye, kaktüs ve mimoza yaygındır. Bununla birlikte, ülkede geniş
maki ve çalılıkların yanı sıra çıplak dağ yamaçları da bulunur. Büyük yabanıl hayvanların sayısı çok azdır.
Portekizliler çok balık yer, özellikle kurutulmuş morina balığını çok severler. Pirinç, mısır, fasulye ve meyve, özellikle üzüm öteki önemli yiyecekleridir.
Portekiz’de futbolun yanı sıra tekerlekli patenle oynanan hokey maçları da çok sevilir. İspanya ve Meksika’da olduğu gibi Portekiz’de de boğa güreşi geleneksel bir spordur. Ama Portekiz’de yapılan boğa güreşlerinde boğanın öldürülmesi yasaktır.
Portekiz’in ulusal ve resmi dili Portekizce’dir. İspanyolca gibi Latince kökenli olan Portekizce, Brezilya'nın da ulusal ve resmi dilidir. İspanyollar ve Brezilyalılar çoğunlukla birbirlerini anlarlar, ama bu iki dil birbirinden oldukça farklıdır. Ünlü Portekizli yazarlar arasında, 16. yüzyılın en iyi şairlerinden biri olan Luís de Camões (1524-80) sayılabilir. Os Lusiadas (1572; “Lusitanialılar”) adlı yapıtıyla tanınan de Camões bir askerdi; uzak denizlere açılan Portekizli kâşiflerle dünyanın birçok yerini gezdi, büyük şiiri Os Lusiadas" ı da bu geziler sırasında yazdı. Portekiz’de 10’dan fazla üniversite bulunur; bunların en büyükleri Lizbon ve Coimbra kentlerindedir. Portekiz halkının büyük bölümü Katolik’tir.
Portekiz’de çok sayıda güzel tarihsel yapı bulunur. İspanya’daki Elhamra Sarayı’ndan sonra İber Yarımadası’nın en güzel yapısı olduğu söylenen Batalha’daki Santa Maria da Vitöria Manastırı ile Lizbon’un banliyösü Belem’deki manastır ve kilise bu tür yapılardandır. Evora ve Sintra’daki şatolar Magrip mimarlığının güzel örnekleri arasındadır. Braga yakınında, her dindar Portekizli’nin yaşamı boyunca en az bir kez görmeye gittiği bir türbe vardır. 1917’de Hz. Meryem’in çocuklara göründüğü ileri sürülen ünlü Fatima da çok tutulan bir hac merkezidir.
Tarım ve Sanayi
Portekiz’de büyük kentler çok azdır. İki büyük kent başkent Lizbon ile Douro Irmağı ağzında yer alan, şarapları ve balıkçılığıyla ünlü Porto’dur.
Ülkenin toplam nüfusunun üçte biri tarımla uğraşır. Başlıca ürünler, güneyde yetişen buğday, kuzeyde yetişen mısır ve patates, ırmak vadilerinde yetişen pirinçtir. Portekiz’de meyve çok boldur. Setübal portakalları, Elvas erikleriyle ünlüdür. Hemen her bölgede zeytin, güneyde ise portakal, limon, incir, keçiboynuzu ve badem yetişir. Ülkenin iç kesimlerinde, porto adı verilen kırmızı şarabın elde edildiği üzüm bağları bulunur. Bu şarabın adı Porto kentinden gelir. Başka bir önemli ürün de mantar meşesi ağacından elde edilen mantardır. Kıyı balıkçıları sardalye ve orkinos avlar. Her yaz Newfoundland açıklarındaki Grand Sığlıği’na morina balığı avına çıkılır.
Portekiz’de nitelikli kömür azdır, ama kalay, tungsten, bakır, demir ve manganez gibi madenler bulunur. Eskiden bu madenler enerji yetersizliği yüzünden çok fazla çıkarılamıyordu. En önemlileri Douro, Zezere ve Câvado ırmakları üzerinde kurulan hidroelektrik santrallarıyla enerji sıkıntısı büyük ölçüde giderilmiştir.
Mantar, sardalye ve orkinos konserveleri yapan fabrikaların yanı sıra, yünlü ve pamuklu giysiler, çimento ve kâğıt sanayileri vardır.
Asor ve Madeira adalarının dışında, Portekiz’in bir başka denizaşırı bölgesi de Çin’deki Kanton ile Hong Kong arasında yer alan Makao’dur.
Tarih
Portekiz bir zamanlar Lusitania adıyla bir Roma eyaletiydi. Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra çok uzun yıllar Portekiz tarihi de İspanya’nınkine benzedi. 12. yüzyılda Portekiz bağımsız bir krallık oldu ve I. Joâo’nun hükümdarlığı sırasında (1385-1433) büyük bir denizaşırı imparatorluğun temelleri atıldı. Kâşiflerin eğitimine ve gezilerinin planlanmasına yardım eden I. Joâo’nun oğlu Prens Henrique bu uğurda en çok çalışanlardan biriydi. Bartolomeu Dias ve Vasco da Gama gibi kâşiflerin yardımıyla Portekiz güney ve doğu denizlerine egemen oldu.
Bu dönemi Portekiz’in gücünün sürekli düşüşü izledi. Kuzey Afrika’ya düzenlenen seferlerin başarısızlıkla sonuçlanması ve aşırı harcamalar sonucu zayıflayan ülke 1580’de İspanya Kralı II. Felipe’nin eline geçti ve Portekiz İmparatorluğu İspanya’nın düşmanları olan Hollanda ve İngiltere’nin yoğun saldırılarına uğradı. Portekiz 1640’ta Kral IV. Joâo’nun önderliğinde yeniden bağımsızlığını kazandı; ama doğudaki topraklarında güçlü bir yönetim kurulamadı. En önemli sömürgesi olan Brezilya da 1822’de bağımsızlığına kavuştu.
1910’da Kral II. Manuel düşürüldü ve Portekiz bir cumhuriyet oldu. 15 yıldan uzun bir süre ülkenin yoksulluğu ve sorunları giderilemedi; sürekli hükümet değişiklikleri ve siyasal anlaşmazlıklar sürdü. 1926’da bir grup subay hükümeti devirerek yönetimi ele geçirdi. Coimbra Üniversitesi’nde profesör olan Antönio de Oliveira Salazar 1932’de başbakanlığa getirildi. Salazar halkın seçtiği bir ulusal meclisi öngören bir anayasa hazırladı. Meclise karşın ülkeyi bir diktatör gibi yöneten Salazar 1968’e kadar başbakanlıkta kaldı.
1970’te ölen Salazar’m yönetimini Marcello Caetano’nun başkanlığındaki hükümet izledi. 1974’te ordu hükümeti devirdi. Salazar yönetiminin karşıtlarının da yer aldığı yeni bir koalisyon kuruldu ve siyasal hükümlüler affedildi. Yeni hükümetin ilk eylemlerinden biri Afrika’daki Portekiz sömürgelerinde milliyetçi güçlere karşı savaşan Portekiz birliklerini geri çekmek oldu. Portekiz’in sömürgeleri olan Angola, Mozambik, Portekiz Ginesi (bugün Gine-Bissau) ve Cabo Verde Adaları bağımsızlıklarını kazandılar. Bu ülkelerde yaşayan birçok Portekizli geri döndü.
Sorunlarla geçen uzun yıllardan sonra Portekiz’de demokrasiye dönüş kolay olmadı. Portekiz birçok sorunla yüz yüze geldi. Ticaretini geliştirmek ve Avrupa’da daha etkin bir yer edinmek isteyen Portekiz 1986’da Avrupa Topluluklarına (AT) tam üye oldu.
Portekiz'e İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: (Asor ve Madeira adaları ile birlikte) 91.985 km2.
Nüfus: 10.372.000 (1989).
Yönetim: Bağımsız cumhuriyet.
Başkent: Lizbon.
Doğal Yapı: Ülkenin kuzeyi 900-1.500 metre yüksekliğinde dağlık yaylalarla kaplıdır. İç bölge 1.500 metreye çıkan sıradağlarla kesilir. Güneyde alçak tepeler ve bataklıklar bulunur. Ülkenin başlıca ırmakları Tajo ve Douro'dur.
Başlıca Ürünler: Buğday, mısır, pirinç, çavdar, patates, şarap, zeytin, mantar, sardalye, orkinos, tungsten, demir cevheri, kalay; dokuma, kumaş.
Önemli Kentler. Lizbon, Porto, Coimbra, Setübal, Madeira Adaları'nda Funchal.
Eğitim: 7-14 yaşları arasında temel eğitim parasız ve zorunludur.
