Zambia
Zambia, Orta Afrika’da, İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız bir cumhuriyettir. Dört yanı karayla çevrili olan Zambia tropik iklim kuşağında yer alır.
Zambia’nın büyük bir bölümünün deniz düzeyinden yüksekliği 900 metreyi geçer. Ülkenin en yüksek yerleri Malavi sınırındaki yüksek yaylalar ile ülkenin kuzeydoğusundaki Muşinga Dağları’dır. Ülkenin batı kesiminden geçen Zambezi Irmağı güneyde Zimbabve ile sınır oluşturur. Kafue ve Luangua ırmakları da Zambezi’ye katılır. Ülkenin kuzeyinde bulunan, geniş bataklıklarla çevrili büyük Bangweulu (“büyük su”) Gölü Zambia’nın çarpıcı özelliklerindendir. ZambiaTanzanya sınırındaki Kalambo ile ZambiaZimbabve sınırındaki Victoria çağlayanları da ülkenin görülmeye değer yerlerindendir.
Mayıstan temmuza kadar süren serin ve kuru Zambia kışını, ağustos-ekim arasında sıcak ve kuru bir mevsim izler. Kasım ve nisan arasındaki yaz ayları sıcaktır, hava sıcaklığı 37°C’ye yükselir. Yağışların büyük bölümü yazın görülür.
Zambia’da aslan, pars, fil, suaygırı ve çeşitli antilop türlerini içeren zengin bir yabanıl yaşam vardır. Yabanıl hayvanların çoğu, ülkenin ortabatı kesiminde yer alan Kafue Ulusal Parkı’nda görülebilir.
Halkın büyük bölümü Bantu kökenlidir. Köylerde yaşayanlar mısır ve darı gibi ürünlerin tarımını yapar, ayrıca sığır ve kümes hayvanları yetiştirir. Pek çok insan kentlerde yaşamaktadır. Bütün azgelişmiş ülkelerde olduğu gibi insanların çoğu yoksuldur. Enflasyon ve besin yetersizliği sürekli bir sorun oluşturmaktadır.
Ülkede en çok çiftçilik ve madencilikle uğraşılır. Başlıca tarım ürünleri mısır ve güneydoğudaki, Chipata (eski adı Fort Jameson) dolaylarında yetiştirilen tütündür. Öteki önemli tarım ürünleri yerfıstığı ve pamuktur. Irmaklarda, ayrıca Tanganika, Kariba ve Bangweulu göllerinde bol miktarda balık avlanır.
Zaire’nin güneyinde yer alan ve Copperbelt (bakır kuşağı) adı verilen bölge dünyanın en zengin bakır kaynaklarından biridir. 1920’lerde gelişmeye başlayan bu bölgedeki en eski madencilik kenti 1904’te kurşun ve çinko çıkarmak için kurulan Kabwe’dir (eski adı Broken Hill).
Zambia demiryoluyla Zimbabve ve Zaire’ye bağlanır. Tanzanya ile birlikte ve Çin’in yardımıyla, Copperbelt’ten Tanzanya’nın doğu kıyısındaki Dar es-Selam limanına uzanan Tan-Zam (Tanzanya-Zambia) Demiryolu yapılmıştır. Zimbabve sınırı üzerinde bulunan Livingstone (eskiden Maramba), Copperbelt’teki Ndola ve başkent Lusaka’da uluslararası havalimanları bulunur. Dar'es-Selam ’la Ndola arasına bir petrol boruhattı döşenmiştir. Zambia’nın elektrik enerjisi, Zambezi Irmağı üzerindeki Victoria Çağlayanı ile Kariba Gölü’ndeki hidroelektrik santralda üretilir.
Ülkenin başlıca kentleri Lusaka, Kabwe, Livingstone ile Copperbelt’te yer alan Kitwe, Ndola, Chingola ve Luanshya’dır. Eğitimi yaygınlaştırma çabaları sonucu Zambia Afrika’da okullaşma oranı en yüksek ülke olmuştur. Ülkede çok sayıda ilk ve ortaokul bulunur. Lusaka’daki Zambia Üniversitesi ülkenin başlıca yükseköğretim kurumudur. Zambia’yı bir başkan ve üyelerinin 125’i seçimle, l l ’i de başkan tarafından atanarak işbaşına gelen Ulusal Meclis yönetir. Zambia’nın ilk başkanı Kenneth Kaunda’dır.
Tarih
Zambezi vadisine İS 11. yüzyılda Tongalar’ın yerleştiği sanılmaktadır. Onların ardından Bantu kökenli insanlar kuzeybatıdan gelip vadide yerleştiler. Ülkeye ilk giren Avrupalılaşın 1798’de bugünkü Zambia’nın kuzeybatı köşesine ulaşan Portekizli tüccarlar olduğu sanılmaktadır.v
1830’larda daha güneyden gelen ve Bantu dili konuşan gruplar ülkeye yerleşti. Aynı dönemlerde, kuzeydoğudan Arap, Angola’ dan da Portekizli köle tüccarlar, ülkeye girdiler ve yıllarca köle ticareti yaptılar.
1890’larda Cecil Rhodes’un temsilcileri kabile reislerinin büyük bir bölümüyle antlaşmalar yaptı. Bu, Rhodes’un 1889’da çok büyük bir ayrıcalık kazanan İngiliz Güney Afrika Kumpanyası aracılığıyla Orta Afrika’ nın denetimini ele geçirme planının bir parçasıydı. Bölge 1911’de Kuzey Rodezya adım aldı. O dönemde burada yaklaşık 1.500 Avrupalı yaşıyordu. Demiryolu ağının Livingstone-Ndola arasındaki bölümü de tamamlanmış durumdaydı.
Copperbelt’in gelişmesiyle birlikte Avrupalı göçmenler hızla çoğaldılar ve bu yöre 1924’te İngiltere’nin koruması altına girdi.
Kuzey Rodezya 1953’te Nyasaland’a (bugün Malavi) ve Güney Rodezya’ya (bugün Zimbabve) katılarak, Rodezya ve Nyasaland Federasyonu’nu oluşturdu. Ülkedeki Siyah Afrikalılar ise federasyonun Avrupalılar’a çok fazla ayrıcalık kazandırdığını düşünüyorlardı. 1962’de Siyah Afrikalılar Kuzey Rodezya Yasama Meclisi’nde çoğunluğu kazandılar. 1963’te federasyon dağıldı. Ertesi yıl Zambia bağımsızlığını kazandı ve İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bir cumhuriyet oldu.
1965’te Güney Rodezya İngiltere’nin isteklerine ters düşerek bağımsızlık ilan edince, kömür ve hazır eşya bakımından Rodezya’ya bağımlı olan Zambia sıkıntıya düştü. Ayrıca ekonomik açıdan çok önemli olan deniz ve demiryolu bağlantısını da kaybetti. Tanzanya ve Zambia, Zimbabve’nin bağımsızlık kazanmasıyla sonuçlanan savaşta milliyetçileri destekleyen “ateş hattı” ülkeleri arasında yer aldılar.
Zambia'ya İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 752.614 km2.
Nüfus: 8.148.000 (1989).
Başkent: Lusaka.
Yönetim: İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız cumhuriyet.
Doğal Yapı: Zambia'nın büyük bölümü Zambezi Irmağı'yla Zimbabve'den ayrılan yüksek bir yayladır.
Başlıca Ürünler: Bakır, mısır, darı, tütün, yerfıstığı, sığır.
Önemli Kentler: Lusaka, Kitwe, Ndola, Chingola, Luanshya, Kabwe, Livingstone.
Eğitim: Yedi yıllık ilkokullara ülkedeki çocukların neredeyse hepsi devam etmektedir.
