Salyangoz
Salyangozlar, gövdelerinin altındaki, güçlü kaslarla donanmış, bir çeşit ayak sayılabilecek yassı uzantılardan ötürü karındanbacaklılar ya da karındanayaklılar denen yumuşakçalardandır. Ayaklarının üstünde sürünerek ilerlerken hemen sertleşen sümüksü bir sıvı çıkarırlar. Hareketlerini kolaylaştıran bu madde salyangozun arkasında parlak bir iz olarak kalır.
Salyangoz ön ucunun (başının) biraz gerisinde yer alan kabuğunun içine tüm gövdesini çekebilir. Kabuk, örtenek (manto) denen etli bir yapının salgıladığı tebeşirimsi bir maddeden oluşur. Sarmal bir biçimde gelişen bu kabuğun kıvrımları genellikle sağa doğru, bazılarında ise sola doğrudur.
Kara salyangozları kabuğunun kenarına yakın küçük bir delikten aldığı havayla solunum yapar. Ağzının içinde şeride benzeyen, küçük diş sıralarıyla kaplı dilini (dişlidil ya da radula) bir törpü gibi kullanarak yeşil ya da çürüyen bitkileri koparıp yer. Ağzın gerisinde iki çift dokunaç vardır. Salyangoz arkadaki dokunaç çiftinin ucunda yer alan gözlerini kullanmadığı zaman, bu dokunaçlarını kabuğunun içine çeker.
Çoğu salyangoz nemli bölgelerde yaşar; daha kurak yerlerde yaşayanlar nem oranının yükseldiği akşam saatlerinde ortaya çıkar. En irileri dönenceler arasında yaşayan ve kabuklarının uzunluğu 15 santimetreyi bulan dev kara salyangozlarıdır. Salyangozlar hem erkek, hem de dişi üreme organları taşıdıkları için erdişi hayvanlardır. Yumurtlayarak ürerler. İri türlerin yumurtaları sert kabukludur. Yumurtalar yığınlar halinde yere bırakılır. Yavru salyangozlar erişkinlere benzerler.
Salyangoz eti birçok ülkede sevilerek yenen bir besindir. Günümüzde Avrupa’da büyük ölçüde tüketilen bağ salyangozu (Helix pomatia) Türkiye’nin de dışarıya sattığı önemli ürünler arasındadır.
Karaların yanı sıra akarsu ve göllerde su bitkileriyle beslenen karındanbacaklıların birçok türü vardır. Genel olarak tatlı su salyangozları denen bu yumuşakçaların sarmal kabukları bazen uzayarak sivrilmiş ya da yassı bir biçim kazanmıştır.
Deniz Salyangozları
Salyangozların denizlerde yaşamaya uyarlanmış 20 bini aşkın türü vardır. Bunlar arasında büyük biçim farklılıkları göze çarpar. Ayrıca yapılarında da önemli farklar vardır. Kara salyangozlarına oldukça benzeyen birçok deniz salyangozu geniş ve yassı ayaklarının üstünde iri kabuklarını taşır. Bu salyangozların örteneklerinden dışarı uzanan bir sifon, solunum için gerekli suyu içeriye alır. Öbür yumuşakçaların kabuğunu delip yumuşak dokularını emerek beslenen dikenli salyangozların Akdeniz’de yaşayan bir türü (Murex brandaris) eskiden çok değerli bir boyarmadde olan Sur firfirinin kaynağıydı.
Bazı deniz salyangozları kabuk koleksiyonculuğunda büyük değer taşır. Örneğin Cypraea leucodon bilimsel adıyla tanınan porselen salyangozu çok değerlidir ve ender bulunur. Filipinler’in çevresinde rastlanan bu tür yalnız birkaç kabuk örneğinden tanınmaktadır. Porselen salyangozlarının dışında yumurta biçiminde, çok kalın, düz ve parlak bir kabuk vardır. Çok güzel renk ve desenlerle bezeli olan bu kabuk içteki çok daha ince ve sarmal biçimli kabuğu gizler. Kabuk ağzı uzun ve dar bir yarık biçimindedir. Örtenek buradan iki parçaya ayrılarak çıkıp tüm kabuğu kaplayabilir ve hareketleriyle kabuğun düzleşip parlak bir yüzey kazanmasını sağlar.
Denizkulakları, adlarını kabuk biçimlerinden alan deniz salyangozlarıdır. Çoğunun uzunluğu 15 santimetreyi geçmemekle birlikte kırmızı denizkulağı (Haliotis rufescens) 30 cm uzunluğa erişebilir. Denizkulağının yassılaşmış ve az kıvrımlı olan kabuğunun ağzı çok büyük ve dış yüzeyi pütürlüdür. Ama bu kabuğun iç yüzeyini renkli bir sedef katmanı örter. Denizkulağı güçlü ayağını kullanarak kayalara sıkıca tutunur. Kabuğun bir yanı boyunca dizili 4-5 delik solunum için gerekli suyun girişini sağlar. Deniz yosunları başlıca besin kaynaklarıdır.
Denizkülahlarının koni biçimindeki kabuğunda çıkıntısız ve az sayıda sarmal bulunur. Daha çok sıcak denizlerde yaşayan bu deniz salyangozları dışarı uzattıkları hortumun ucundaki iğneden avlarını felce uğratan bir zehir akıtırlar. İri denizkülahlarının zehri insanı öldürebilir.
