Stonehenge
Stonehenge, İngiltere’de Salisbury’nin yaklaşık 13 km kuzeyindeki Wiltshire’ın çıplak, rüzgâra açık bir tepesinde dikine yerleştirilmiş bir grup taş bloktur. Sık sık tek bir taş halka olarak tanımlanmakla birlikte, aslında İÖ 2500-2000 arasında yapılmış iç içe birkaç taş halkanın kalıntısından oluşur.
İlk Stonehenge, tahta kullanımında ustalaşmış, büyük tahta kazıklardan halka biçiminde dinsel yapılar kuran ve tarımla uğraşan bir halk tarafından yapılmıştır. Bu kutsal bölge bir toprak set ve hendekle çevrelenmişti. Bu ilk Stonehenge bir uçtan bir uca 98 metre uzunluğundaydı. Setin iç bölümündeki hendek boyunca 56 tane çukur açılmıştı. Bunlardan bazılarının içinde yanmış kemikler bulunmuştur. Stonehenge’i çevreleyen kazıkların bu çukurlara dikilmiş olduğu düşünülmektedir.
İlk Stonehenge’in yapılmasından bir süre sonra Beaker halkı olarak bilinen bir halk İngiltere’nin bu bölgesini işgal etti (Beaker İngilizce’de geniş ağızlı kap anlamına gelir; Beaker halkı, mezarlarında bu tip kaplar bulunduğu için bu adla anılır). Beaker halkı Stonehenge’in ortasına, dikine yerleştirilmiş 80 taş bloktan, iç içe ve eşmerkezli iki halka yaptı. Göztaşı olarak anılan bir kayaç türü olan bu taşların Galler’in batısındaki Prescelly Dağları’ndan getirildiği anlaşılmıştır. Bazıları birkaç ton ağırlığında olan göztaşlarını deniz, ırmak ve karayoluyla Wiltshire’a getirmek o dönem için oldukça zor bir işti.
Beaker halkı göztaşlarım yerleştirdikleri dönemde Stonehenge’de geniş bir yol da yaptı. Her iki yanında alçak bir set ve hendeğin yer aldığı yaklaşık 20 metre enindeki bu yol, 3 km uzaklıktaki Avon Irmağı’nı kutsal bölgeye bağlar.
Stonehenge yeniden yapıldığında, 32 km uzaklıktaki Marlborough Downs’dan, bazılarının ağırlığı 50 tona ulaşan, çok sayıda iri kumtaşı bloğu getirildi. Göztaşları kaldırılarak, yeni taşlardan 30’u, çapı 32 metre olan
büyük bir halka oluşturacak biçimde dizildi. Taşlar, üzerlerine konan yatay taş bloklarla birbirine bağlandı ve kesintisiz bir çember oluşturuldu.
Bu büyük çember içine beş grup taş blok at nalı biçiminde dizildi. Her grup taş, ikisi diklemesine, biri de onların üzerine yatay olarak yerleştirilmiş üç taş bloktan oluşur. At nalının açık ucu kuzeydoğudaki girişe ve yola bakar; kapalı ucunda ise, günümüzde sunak taşı olarak adlandırılan kocaman bir blok yer alır. Bütün bu taşlar özenle biçimlendirilmiştir.
Kuzeybatı Avrupa’nın başka hiçbir yerinde bu kadar eskiden kalma ince işçilik görülmez. Bundan ötürü Stonehenge’in yapımında Eski Yunan ya da Girit’ten gelen ve buralardaki taş anıtları görmüş bir heykelcinin çalıştığı düşünülmektedir. Dört taşın üzerine kazılmış belirsiz resimlerde, Eski Yunan’daki Miken’de kullanıldığı bilinen balta ve hançerler seçilmektedir. Ama bu resimler taşlar dikildikten yıllar sonra kazılmış da olabilir.
Göztaşlarının tümü kaldırılmamış, pek çoğu kumtaşı çemberin ve at nalının içine gene çember ve at nalı biçiminde dizilmiştir. Yaklaşık İÖ 2000’de Stonehenge Avrupa’nın kuzeybatısındaki en etkileyici Tunç Çağı anıtı olarak bugünkü görünümünü almıştı. İçlerinde Demir Çağı çömleklerinin kalıntıları bulunan, Y ve Z çukurları olarak bilinen halka biçimli iki kazık deliğinin Stonehenge'in büyük taşları düştükten sonra yapıldığı sanılmaktadır. Ama bu çukurlar taşlar çıkarılarak açılmış da olabilir.
Bir zamanlar Stonehenge’in, Romalılar İngiltere’yi işgal etmeden önce burada yaşayan Keltler’in din adamları olan druid'ler tarafından yapıldığı düşünülmekteydi. Ne var ki, Stonehenge son biçimini druid'lerin İngiltere’ye gelmesinden 1.000 yıl önce almıştı.
Stonehenge ilk yapıldığında, Heel Taşı olarak bilinen taş bloğun, yaz ortasında güneş tam ardından yükselecek bir biçimde yerleştirildiği anlaşılmaktadır. Bu anıtın bir çeşit yıllık takvim tutmaya yaradığı düşünülebilir. Öteki taşların da Ay ve Güneş tutulmaları gibi astronomi olaylarını önceden saptamaya uygun biçimde dizildikleri sanılmaktadır.
Eğer bu doğruysa, o dönemde insanların matematik ve astronomi konularında tarihçilerin düşündüğünden çok daha bilgili olduğu söylenebilir.
