Timur İmparatorluğu

• Okunma : 325

(1370-1501). Timur'un kurduğu devlet onun ölümünden (1405) sonra oğulları Şahruh ile Miranşah arasında paylaşıldı. Batı İran ve Irak Miranşah’ın, Doğu İran ve Maveraünnehir Şahruh’un yönetimi altına girdi. Miranşah’ın 1409'da ölümü üzerine Şahruh yavaş yavaş egemenlik sınırını batıya doğru genişletti. 1420'de de Timur'un bıraktığı bütün topraklara tek başına egemen oldu. Barışçı bir hükümdar olan Şahruh’un döneminde Timur İmparatorluğu sınırlarını korumaya çalışmış, yalnız Karakoyunlular'la çatışmış, Akkoyunlular’ın Batı İran’ı ele geçirmelerini de önleyememiştir. Buna karşılık ülkede refah artmış, başkent Herat büyük bir ticaret ve kültür merkezi olmuştur. Şahruh'un 1447’de ölmesi üzerine başa geçen oğlu Uluğ Bey de dönemin ünlü bir matematik ve astronomi bilginiydi. Uluğ Bey’in kısa süren hükümdarlığı sırasında baş gösteren ayaklanmalar onun 1449'da ölmesinden sonra ülkenin Türkistan ve Horasan olarak ikiye bölünmesiyle sonuçlandı.

    1451’de hükümdar olan Ebu Said. Timur İmparatorluğu’nu canlandırmak amacıyla savaşlara giriştiyse de herhangi bir başarı elde edemedi. Yalnız 1459’da Horasan kolunun egemenliğine son vererek ülkeyi birleştirdi. Ebu Said’in 1469’da Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'a karşı giriştiği seferde yenilerek öldürülmesinden sonra Orta ve Güney İran da Akkoyunlular'ın eline geçti. Ülke de yeniden bölündü. Ebu Said’in oğlu Ahmed Türkistan’da 1500’e kadar süren hükümdarlığı sırasında yalnızca varlığım korumaya çalışmış, ölümünden hemen sonra da Türkistan, Cengiz Han'ın soyundan gelen Şeybaniler'in eline geçmiştir. 1506'ya kadar süren Horasan kolu ise Hüseyin Baykara'nın hükümdarlığı sırasında (1470-1506) kültür ve sanat bakımından parlak bir dönem yaşamıştır. Ali Şir Nevai onun danışmanlığını yapmış. Cami (1414-92) gibi Farsça'nın büyük bir şair ve yazarı, Mirhond (1433-98) ve Handmir (1475- yaklaşık 1535) gibi ünlü tarihçiler ile minyatür sanatının büyük ustası Bihzad (14557-1536) onun Herat'daki sarayında yaşamışlardır. Ama Hüseyin Baykara’nın ölümünden sonra Horasan da Şeybani istilasına uğramaktan kurtulmuştur.

    Timur İmparatorluğu tarih sahnesine, Timur gibi bir fatihin ardı arkası kesilmeyen fetihleriyle çıkmış, başlangıçta bunun getirdiği yıkımlarla anılmıştır. Ama gene Timur’un başlattığı kültürü ve sanatı koruma politikasını sürdüren ardılları Timur İmparatorluğu’nun tarihte bu yönüyle anılmasını sağlamışlardır.