Uyku Hastalığı
Afrika’nın en büyük dertlerinden biri olan uyku hastalığının etkeni, tripanozoma denen çok küçük bir asalaktır. Tek hücrelilerin kamçılılar grubundan olan bu hayvansal asalak, kan emici çeçe sinekleriyle taşınır. Çeçe sineği hasta bir insanı soktuğunda o insanın kanındaki asalaklar önce sineğe, daha sonra sineğin soktuğu sağlıklı bir insanın kanma geçer. Tripanozomanın kana karışmasından bir süre sonra yüksek ateş, deri döküntüleri, baş ağrısı ve iştahsızlık gibi ilk hastalık belirtileri başlar. Önce sineğin ısırdığı bölgedeki, daha sonra koltuk altları, ense ve kasıklardaki bütün lenf düğümleri şişer. Bu ilk evrelerde hastalık ilaç tedavisiyle, hatta kendiliğinden iyileşebilir. Ama asalaklar sinir sistemine yerleştikten sonra yapacak pek bir şey yoktur. Bu aşamada, hastalığa adını veren sürekli uyuşukluk ve uyuklama dönemi başlar. Yiyip içmeye bile gücü kalmayan hasta, engelleyemediği bir uyku ve duyumsamazlık içinde bilincini yitirerek komaya girer, hatta ölür.
Uyku hastalığıyla savaşmanın en etkili yolu çeçe sineklerinin yok edilmesidir. Ama bu pek kolay olmaz, çünkü çeçe sinekleri genellikle akarsu kıyılarındaki sık ormanlarda ve ağaçların altındaki gür bitki örtüsünde barınır. Bu nedenle, bir yandan ormanları kimyasal böcek öldürücülerle ilaçlamak, bir yandan da orman altı bitki örtüsünü seyreltmek gerekebilir. Üstelik bu sinekler bazen yabanıl hayvanların, özellikle antilopların üzerinde yaşadığından, Afrika’nın birçok yerinde uyku hastalığını önlemek için binlerce antilop öldürülmüştür. Bütün bu önlemlere karşın sinekler bir süre sonra yeniden her yanı kapladığı için, günümüzde bu yöntemler pek uygulanmıyor. Halkın çeçe sineklerinden korunması, hastaların ve taşıyıcıların sağlıklı kişilerden uzak tutulması ve düzenli aralıklarla halka koruyucu ilaç verilmesi daha iyi bir çözümdür.
Çeşitli tripanozoma türlerinden ileri gelen bütün hastalıklar tripanozomiyaz adı altında toplanır. Bu nedenle, Afrika'ya özgü olan uyku hastalığının bir başka adı da Afrika tripanozomiyazıdır. Gene tripanozoma grubundan başka bir asalağın yol açtığı Güney Amerika tripanozomiyazı ise daha çok Chagas hastalığı adıyla bilinir. Bazı tahtakurularının dışkılarıyla bulaşan bu hastalık, başlangıçtaki yüksek ateş dışında genellikle hafif geçer; ama asalaklar kalp kasma yerleştiğinde ölüm kaçınılmaz olur.
