Cıva
Gümüş beyazlığında ve parlaklığında olan cıva olağan sıcaklıklarda sıvı halde bulunan tek metaldir. Cıvanın kimyadaki simgesi olan Hg, sıvı gümüş anlamındaki Latince hydrargyrum sözcüğünden gelir. Cıvanın atom numarası 80, atom ağırlığı 200,59’dur; 39°C’de katılaşan, 357°C’de kaynayan cıvanın özgül ağırlığı 13,5’tir. Yani 1 litre cıva 13,5 kg ağırlığındadır. Cıva -39°C ’de donduğu zaman kalay ya da kurşun görünümünde yumuşak bir maddeye dönüşür. Su ve yağ gibi sıvılardan farklı olarak cıva bulunduğu kabın çeperlerine bulaşmaz.
Cıva doğada genellikle, kırmızı renkli bir cevher olan zincifre içinde cıva sülfür olarak bulunur. Ayrıca damlalar, kimi zaman da büyük sıvı kütleleri halinde bulunduğu da olur. En çok İtalya, İspanya, Çin, SSCB, M eksika, Türkiye gibi yanardağ etkinliğinin görülmüş olduğu ülkelerde vardır. Türkiye’de cıva en çok Ege Bölgesi’nde bulunur. Başlıca cıva yatakları Tire, Karaburun, Ödemiş, Uşak, Kastamonu ve Konya’dadır. Zincifreden cıva elde etmek için, cevher hava akımında 580°C’ye kadar ısıtılır. Buharlaşan cıva sülfür havanın oksijeniyle tepkimeye girer, kükürt dioksit ve cıva açığa çıkar. Daha sonra buhar yoğunlaştırılarak sıvı cıva elde edilir.
Çok eski zamanlardan bu yana bilinen cıvanın alaşımları İÖ 1500’den kalma bir Mısır mezarında bulunmuştur. Eskiçağlarda zincifre kırmızı boya yapımında kullanılırdı. İÖ 415’te cıvanın parlatma, süsleme için ve tıpta kullanıldığı bilinmektedir. Ortaçağ simyacıları altın yapmaya çalışırken, deneylerinde çoğu zaman cıva kullandılar ve onun neredeyse sihirli bir madde olduğunu düşündüler. Cıva başka metallerin çoğuyla, amalgam olarak adlandırılan alaşımlar oluşturur. Demirle alaşım oluşturmadığı için cıva demir kaplarda saklanır. Alaşım oluşturma özelliği nedeniyle cıva değerli metallerin arıtılmasında kullanılır. Isıtıldığı zaman çok genleştiği ve cama bulaşmadığı için, çok düşük sıcaklıkları ölçmeye yarayanlar dışında, termometrelerin yapımında kullanılır. Özgül ağırlığı büyük olduğu için bazı barom etrelerde de cıva kullanılır. Cıva elektrik akımı için iyi bir iletkendir. Bu nedenle, elektrik devrelerini açıp kapamak için cıvalı anahtarlar yapılır. Bu anahtarlar, içinde cıva bulunan kapalı bir kaba daldırılmış iki metal çubuktan oluşur. Çubuklar bir elektrik devresine bağlanınca elektrik akımı cıvadan geçerek devre tamamlanır. Eğer kap, metal çubukların uçları cıvanın dışında kalacak biçimde eğilirse cıvanın devreden çıkmasıyla artık akım geçemez.
Cıva ve buharı çok zehirli olmakla birlikte, bazı ilaçların yapımında çeşitli cıva bileşikleri kullanılır. Cıva fülminat adlı cıva bileşiği ısıtıldığında ya da bir darbe ile patlar. Cıvanın nitrik asitte çözülmesi ve buna alkol katılmasıyla elde edilen bu madde top mermilerinin ateşleme kapsüllerinde kullanılır. Cıva buharından elektrik geçirilirse cıva flüonşıllık özelliği kazanır ve morötesi ışınım yayar. Morötesi ışınlar bakterileri yok ettiği için cıva buharlı lambalar hastanelerde ve hazır yemek sanayisinde kullanılan araç ve gereçlerle yiyecek maddelerinin sterilize edilmesinde kullanılır. Güneş ışığı olmadan bronzlaşmak için de bu tür lambalardan yararlanılır.
