Farsça
Hint-Avrupa dil ailesinin Hintİran kolundan olan Farsça’nın çok uzun bir geçmişi vardır. Farsça tarihsel bakımdan Eski, Orta ve Yeni olmak üzere üç döneme ayrılır. Eski Farsça Medler (İÖ 9.-6. yüzyıllar) ve Ahamenişler (İÖ 6.-4. yüzyıllar) döneminde konuşulmuştur. Bu dönemden kalma en önemli belge İÖ 516’da dikilmiş Bisütun yazıtıdır. Orta Farsça Selevkoslar (İÖ 4.-3. yüzyıllar) ve Partlar (İÖ 3.-İS 2. yüzyıllar) döneminde gelişmeye başlamış, Sasaniler döneminde (İS 2.-7. yüzyıllar) de yaygın biçimde konuşulmuştur. Bu dönem Farsça’sına Pehlevi dili de denir. Yazı dili de bu sıralarda oluşmuştur. Orta Farsça’dan kalmış en önemli metin İranlılar’ın eski dini Zerdüşt dininin kutsal kitabı olan Avesta’dır. Yeni Farsça 7. yüzyılda İslamlık’la başlayıp günümüze kadar gelen dönemi kapsar. İranlılar İslamlık’ın etkisiyle önce Pehlevi alfabesini bırakıp Arap alfabesini benimsemişler, ardından eski dinleri Zerdüşt dini ile ilgili metinleri yakmışlar, böylece Orta Farsça’yla ilişkileri de büyük ölçüde kopmuştur. Yeni Farsça 9. yüzyıldan sonra hızla gelişerek edebiyat dili durumuna geldi; İran dışına taşarak Afganistan ve Hindistan’a da yayıldı. Buralarda egemenlik kurmuş Tuğlukşahlar, Gazneliler, Selçuklular gibi Türk devletleri bile hem devlet hem edebiyat dili olarak Farsça’yı kullandılar. Osmanlılar’da da özellikle edebiyat dilinde Farsça’nın etkisi büyük olmuştur.
Farsça bugün İran’ın resmi dilidir. “Deri” adı verilen bir lehçesi de Afganistan’ın iki resmi dilinden (öbürü Peştuca) biridir. Ayrıca Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin ulusal dili olan Tacikçe de Farsça’nın bir lehçesidir. Arap alfabesine dayanan Fars alfabesinde 32 harf vardır. İranlılar 28 harfli Arap alfabesine, Farsça sesle doğru okunması için P, Ç, j ve gef harflerini eklemişlerdir. Farsça da Arapça gibi sağdan sola doğru yazılır. Büyük ve küçük harf ayrımı yoktur.
Farsça bir Hint-Avrupa dili olmakla birlikte bazı bakımlardan Ural-Altay dil ailesinden olan Türkçe’yle benzer özellikler taşır. Örneğin Farsça’da da Türkçe’de olduğu gibi tanımlık denen ve isimleri erkek ya da dişi diye belirleyen cins ayrımı yoktur. Farsça da bükünlü değil Türkçe gibi çekimli bir dildir. Özne genellikle cümlenin başında, tümleç ortada, fiil sonda yer alır. Farsça’da fiil mastarları den’li ve ten’li olmak üzere iki çeşittir. Fiiller öbür Hint-Avrupa dillerine benzer biçimde kişi ekleri alır. Zaman, kip, çatı ve olumsuzluğu belirtmek için önek ve içeklerle yardımcı fiiller kullanılır. Farsça’da ad çekimi yoktur. İyelik durumu ise adın sonuna “izafe” denen iyelik sonekinin getirilmesiyle belirtilir.
