Helikopter
Helikopter, Yükselme ve ilerleme hareketini, motorun döndürdüğü bir ya da daha çok rotordan, yani yatay bir düzlemde dönen pervanelerden alan hava aracı. Motorlu rotorlar, sıfır ileri hızda bile yeterli kaldırma sağladığından, helikopter havada asılı olarak hareketsiz kalabilir. Yatay uçuş, rotorun uçuş yoluna göre yatırılmasıyla sağlanır; böylece o yönde bir itme gücü yaratılmış olur.
TARİHÇE
Leonardo da Vinci'nin 1483'te helikopterin taslağını çizdiği ve tanımladığı kabul edilir. Ama tıpkı uçak gibi, helikopter de hafif bir güç kaynağı gerektirdiğinden, ancak benzinli motorun bulunmasından sonra gerçekleştirilmiş ve 1936-1941 yılları arasında geliştirilmiştir. Daha önce kısa uçuşlar yapılmış olmasına karşın, uzun süreli uçuş gerçekleştiren ilk helikopter, 1935'te Fransa'da Louis Brequet ve Rene Dorand'ın yaptıkları eşek-senli helikopterdir. ABD'de İgor Sikorsky'nin tek rotor-lu tipi geliştirmesiyle (1939-41), helikopter, yük taşıyabilen, çeşitli ticari ve askerî işlevler görebilen pratik bir hava aracı haline gelmiştir.
KALKIŞ VE İLERLEME
Motor, gücünü rotor sistemine aktararak kaldırıcı rotorları çalıştırır. Bu, helikopterin gövdesinde bir burulma tepkisine neden olur; dengeleyici bir aygıt olmazsa, bu tepki gövdenin karşıt yönde dönme eğilimi göstermesine yol açar; ama tek rotorlu tipte, düşey düzlemde çalışan küçük bir rotorla (kuyruk rotoruyla) söz konusu burulma tepkisi dengelenir. Kuyruk rotoru, gövdenin dönmesini önlemekle kalmaz, dümen denetimi de sağlar. Başka bir seçenek olarak, helikopterde, büyüklüğü eşit olan, ama karşıt yönlerde dönen iki kaldırıcı rotordan oluşan bir düzenleme de kullanılabilir. Bu rotorların dönme eksenleri çakışabilir; yani iki rotor üst üste olabilir (eşeksenli düzenleme); yaklaşık olarak çakışabilir (sinkopter); arka arkaya olabilir (ardışık düzenleme); yan yana olabilir.
Helikopterlerin çoğunda rotor kanatları (palalar), kaldırma gücünü dengelemek için, ötelenme (ileri) uçuşu sırasında serbestçe aşağı yukarı hareket edecek biçimde menteşeli yapılır. Pilotun kumanda kolu (lövye), rotor kanatlarıyla bağlantılı olduğu için, kumanda kolunun hareketi, kaldırıcı rotora eğim vererek eğim yönünde ötelenme sağlar. Büyük çaplı kaldırıcı rotor, aracın etkili biçimde havada kalmasına olanak verir.
Normal bir helikopterin en yüksek hızı, saatte yaklaşık 400 km'yle sınırlıdır; çünkü kaldırma gücü, rotor kanatlarından geçen havanın göreli hızına bağlıdır; bu hız da rotorun dönme hızı ile helikopterin ötelenme hareketinin bileşiminden oluşur. Yüksek uçuş hızlarında, dönme çemberinde kanatların geriye doğru hareket ettiği yanda (gerileyen yanda), yönlü hız nispeten düşük olduğu için kanatlar yavaşlar. Helikopterin normal seyir hızı, saatte 128-240 km arasındadır (ikinci sayı, yeni tip helikopterlerin ulaştığı hızdır). Helikopterler, değişik yükleri taşımak için çeşitli büyüklüklerde yapılır. Motorun bozulması durumunda, pilot, otojirde olduğu gibi rotorun yel değirmeni ilkesine göre dönmesini (otorotasyon) sağlarsa, helikopterin düşüşünü yavaşlatabilir ve yumuşak iniş yapabilir.
UYGULAMALAR
Helikopterin yararlılığı, dikey kalkış ve iniş (DKVİ) yapabilme, havada asılı kalabilme ve her yönde yavaş uça-bilme yeteneği bulunan tek araç olmasından kaynaklanır. DKVİ yeteneği ve onunla ilişkili kısa mesafede kalkış ve iniş (KKVİ), çeşitli hava aracı tiplerinde kullanılmıştır; bunların bazıları, helikopterin uçuş ilkesinden yararlanmaktadır.
Helikopter hem askerî, hem de ticari alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ticari amaçlı uygulamalar arasında trafiğin havadan izlenmesi, ulaştırma, yangın söndürme çalışmaları, tarımsal ilaçlama ve yapı sanayisinde uçar vinç olarak kullanım sayılabilir. Son yıllarda helikopterin en önemli ticari kullanım alanlarından biri, açık denizdeki petrol platformlarına personel, erzak ve araç-gereç taşımacılığı olmuştur. Kısa mesafelerde, örneğin yakın kentler arasında ya da havalimanları ile kent merkezleri arasında yolcu taşımacılığında da başarıyla kullanılmaktadır.