Hz. ALİ
(598-661). Hz. Muhammed’in amcasının oğlu olan Hz. Ali, peygamberin ölümünden sonra onun vekili olarak seçilen ilk dört halifenin sonuncusudur. Amcası Ebu Talib yoksul düşünce, Hz. Muhammed yeğeni Ali’yi evlat edindi. Peygamberin yanında büyüyen Hz. Ali İslam dinini ilk benimseyenlerden biridir. 10 yaşındayken Müslüman oldu ve Hz. Muhammed M edine’ye göç edeceği zaman, yokluğu anlaşılmasın diye onun yatağında yatarak kaçmasına yardım etti. Daha sonra peygamberin ardından M edine’ye giderek Hz. M uhammed’in kızı Hz. Fatma ile evlendi; bu evlilikten Haşan ve Hüseyin adında iki oğlu oldu.
İslamiyet’in güçlenmesi için girişilen bütün din savaşlarına katılan Hz. Ali 624’teki Bedir, 625’teki Uhud ve 627’deki Hendek savaşlarında bulundu; 632’de Yemen’e yapılan seferde de Müslüman ordusunu yönetti.
Hz. Muhammed’in ölümünden sonra, onun yerini alacak halifenin seçimi Müslümanlar arasında büyük bir sorun oldu. Bazıları Hz. Muhammed’in bu görevi Hz. Ali’ye verdiğini ve halifeliğin onun hakkı olduğunu’savundular (bak. ALEVÎLİK). Ama Hz. Ali’nin de bulunduğu altı kişilik bir kurul uzun tartışmalar sonunda Hz. Ebubekir’i halife seçti. Başlangıçta bu seçimi onaylamadığı halde Müslümanlar arasında karışıklık çıkmaması için sonuca razı olan Hz. Ali, kendisinden önceki ilk üç halife (Ebubekir, Ömer ve Osman) döneminde yalnızca din işleriyle uğraştı. Ama Hz. Osman’ı öldüren ayaklanmacıların isteği üzerine 656’da halifeliği kabul etmek zorunda kaldı.
Hz. M uhammed’in eşi Hz. Ayşe, ilk Müslüm anlar’dan Talha ve Zübeyr ile Suriye Valisi Muaviye Hz. Ali’nin halifeliğine karşı çıktılar. Basra’ya geçerek, Hz. Osman’a karşı olanlardan çoğunu öldürdüler. Irak’ın ikinci büyük kenti Kûfe’den sağladığı destekle Basra’ya giden Hz. Ali önce Talha ve Zübeyr ile uzlaşmayı denedi, ama sonuç alamadı. Hz. Ayşe’nin bindiği deve nedeniyle Cemel (Deve) Vakası olarak bilinen bu ayaklanma, iki Müslüman ordu arasındaki savaşı Hz. Ali’nin kazanmasıyla bastırıldı.
Hz. Ayşe ile yandaşları Talha ve Zübeyr’i yendikten sonra Hz. Ali bir elçi göndererek Suriye Valisi Muaviye’den kendisini halife olarak tanımasını istedi. Hz. Osman’ın öcünü almaya kararlı olan Muaviye bu isteği geri çevirince, 657’de iki taraf arasında savaş başladı. Sıffin Savaşı olarak adlandırılan bu çarpışmalarda Hz. Ali’nin ordusu üstün durumdayken, Muaviye’yi destekleyen eski Mısır Valisi Amr bin As’ın önerisiyle askerler mızraklarının ucuna Kuran sayfalan taktılar. Hz. Ali’nin askerleri de Kuran’a kılıç çekmekten kaçınınca, bu anlaşmazlığın hakemler önünde ve Kuran’a uygun olarak çözülmesi kararlaştırıldı. Ne var ki Muaviye’nin hakemi Amr bin As, Hz. Ali’nin hakemi Ebu Musa’yı etkiledi ve sonuçta Hz. Ali halifelikten alınarak yerine Muaviye seçildi.
Hz. Ali’nin askerlerinden bir grup bu hakemliği ve Muaviye’nin halifeliğini Kuran’a aykırı bularak ordudan ayrıldı. Hariciler denen bu toplulukla savaştıktan sonra Kûfe’ye çekilen Hz. Ali bu kentte bir Harici tarafından zehirli kılıçla vurularak öldürüldü.
Başta Allah’ın Aslanı olmak üzere birçok sıfatı olan Hz. Ali’nin Kuran, hadis ve fıkıh alanlannda derin bir bilgisi, güçlü bir söylev yeteneği vardı. Konuşmaları, özdeyişleri ve vaazları Nehcul-Belaga (“Güzel Sözler Kılavuzu”) adıyla, şiirleri de Divan-ı A li adıyla derlenmiştir. Savaşlardaki kahramanlıklarını anlatan halk öyküleri de yüzyıllar boyunca dilden dile dolaşmıştır.
