İnsan Hakları Bildirgeleri
İnsan Hakları Bildirgeleri, İnsan haklarının korunmasını güvence altına alan bildirgeleri belirten genel terim. İnsan hakları bildirgelerinin ilkeleri Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nın başlangıcında Philadelphia'da hazırlanan (1774) Haklar Yasası'na dayanır. Sonradan ABD Anayasası'nın ilk 10 maddesini oluşturan bu bildirgeden esinlenilerek, 1789'da Fransa'da Kurucu Meclis Üyeleri tarafından İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) hazırlanmış, onu 1793'te hazırlanan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ile 1795'te hazırlanan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi izlemiştir. 1945'te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu da, büyük ölçüde 1798 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'nden esinlenen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ni kabul etmiş, bildirge 1966'da, iki uluslararası sözleşmeyle tamamlanmıştır.
İnsanlık ailesinin tüm üyelerinin ayrılmaz bir parçası olan onura ve bu üyelerin eşit ve devredilemez haklarına gösterilecek saygı, özgürlük, adalet ve dünya barışının temeli olduğuna göre;
insan haklarının tanınmaması ve çiğnenmesi insanlık vicdanını isyan ettirecek vahşiliklere yol açtığına; söz ve inanç özgürlüğüne dayanan, yılgınlık ve yoksunluktan kurtulmuş bir dünyanın kurulması insanların en yüce özlemi olduğuna göre;
insanın baskıya ve baskı yönetimine son çare olarak ayaklanma zorunda kalmaması için insan haklarının bir hukuk rejimi ile korunması temel bir zorunluluk olduğuna göre;
Birleşmiş Milletler halkları, Antlaşma içinde, insanın temel haklarına, erkek ve kadınların onur ve değerine olan inançlarını bir kez daha belirttiklerine, toplumsal gelişmeyi özendirmeye ve daha geniş bir özgürlük içinde daha iyi yaşam koşulları kurmaya karar verdiklerine göre;
üye devletler, BM Örgütü'yle işbirliği yaparak insan haklarına ve temel özgürlüklerine tüm dünyaca gerçekten saygı gösterilmesinin sağlanmasını üstlendiklerine göre;
bu hakların ve özgürlüklerin herkesçe aynı biçimde anlaşılması yukarıdaki üstlenmenin eksiksiz bir biçimde yerine getirilmesi için son derece önemli olduğuna göre;
uluslararasında dostça ilişkilerin gelişmesini sağlamanın şart olduğuna inandığına göre;
Genel kurul
İşbu İnsan Hakları Bildirgesi'ni, bütün halkların ve bütün ulusların, gerçekleştirmek için çaba göstermeleri gereken bir ideal olarak ilan eder; ta ki bütün bireyler ve bütün sosyal gruplar bu Bildirge'yi hiçbir zaman akıllarından çıkarmasınlar, öğretim ve eğitim yoluyla bu haklara ve özgürlüklere saygı aşılamayı bilsinler ve hem ulusal,hem de uluslararası düzeyde bu hak ve özgürlüklerin, gerek üye devlet halkları arasında, gerekse bu devletlerin yönetimi altındaki topraklarda, evrensel ve etkin bir biçimde tanınmasını ve uygulanmasını sağlasınlar.
madde I. Tüm insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdan sahibidirler ve birbirlerine karşı kardeşlik duygusuyla hareket etmelidirler.
madde II. Herkes ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka herhangi bir görüş, ulusal ya da toplumsal köken, zenginlik, doğum ya da başka herhangi bir ayrım gözetilmeksizin bu Bildir-ge'de ilan edilen tüm haklardan ve özgürlüklerden yararlanabilir. Ayrıca ister bağımsız ülke uyruğu olsun, ister vesayet altında ya da özerklikten yoksun ya da egemenliği herhangi bir şekilde kısıtlanmış ülke yurttaşı olsun, bir kişi hakkında, uyruğu bulunduğu ülkenin siyasal, yönetimsel ya da uluslararası statüsünden kaynaklanan herhangi bir ayrım yapılamaz.
madde III. Herkesin yaşama, özgürlük ve kişisel güvenlik hakkı vardır.
madde IV. Hiç kimse köle ya da tutsak edilemez; kölelik ve köle ticareti her biçimiyle yasaktır.
madde V. Hiç kimseye işkence yapılamaz; zalimce, insanlık dışı, aşağılatıcı ceza ya da işlem uygulanamaz,
madde VI. Herkes, bulunduğu her yerde, hukuksal kişiliğinin tanınması hakkına sahiptir.
madde VII. Yasa önünde herkes eşittir ve ayrım gözetilmeden yasanın korumasından herkesin eşitçe yararlanma hakkı vardır. Herkesin, bu Bildirge'ye aykırı her türlü ayrımcı işleme ve bu tür bir ayrımcılık için yapılacak her türlü kışkırtmaya karşı eşit bir korunma hakkı vardır.
madde VIII. Herkesin Anayasa ya da yasanın kendisine tanıdığı temel haklara aykırı işlemlere karşı, doğrudan doğruya yetkili ulusal yargı organlarına başvurma hakkı vardır.
madde IX. Hiç kimse keyfî olarak tutuklanamaz, alıkonamaz ya da sürgün edilemez.
madde X. Herkes hakları, yükümlülükleri ya da cezai nitelikteki her türlü suçlamalar konusunda davasının tam bir eşitlikle, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından hakkaniyetle ve açık olarak görülmesi hakkına sahiptir.
madde XI. 1. Yasalara karşı bir eylemde bulunmakla suçlanan her kişi, savunması için gerekli tüm güvencelerin kendisine sağlandığı açık bir yargılama sonunda yasal olarak suçluluğu saptanana kadar suçsuz sayılır;
—2. Hiç kimse işlendikleri sırada ulusal ya da uluslararası hukuka göre suç oluşturmayan eylemleri ya da ihmallerinden dolayı mahkum edilemez. Aynı şekilde, suçun işlendiği sırada uygulanan cezadan daha ağır bir cezaya çarptırılamaz.
madde XII. Hiç kimse özel yaşamı, ailesi, konutu ya da yazışmaları konusunda keyfî müdahalelere, onur ve şöhretine karşı saldırıya uğrayamaz. Herkes bu tür müdahale ve saldırılara karşı yasaca korunmak hakkına sahiptir.
madde XIII. 1. Bir devlet içinde özgür olarak dolaşmak ve yerleşeceği yeri seçmek herkesin hakkıdır;
—2. Herkesin, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeyi terk etmek ve ülkesine dönmek hakkı vardır.
madde XIV. 1. Herkesin bir zulüm ve baskı karşısında başka ülkelere sığınma hakkından yararlanmaya hakkı vardır;
—2. Adi bir suçla ya da Birleşmiş Milletler ilke ve amaçlarına aykırı davranışlara gerçekten ilgili koğuşturmalarda bu haktan yararlanılamaz.
madde XV. 1. Her bireyin bir yurttaşlığa hakkı vardır;
—2. Hiç kimse, keyfî olarak, yurttaşlığından ya da yurttaşlığını değiştirmek hakkından yoksun edilemez.
madde XVI. 1. Evlenme çağına gelen her erkek ve kadın ırk, yurttaşlık ya da din bakımından hiçbir kısıtlama olmaksızın evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir. Kadın ve erkek evlenmekte, evlilik sırasında ve evliliğin sona erdirilmesinde eşit haklardan yararlanırlar.
—2. Evlenme sözleşmesi ancak evlenecek kişilerin özgür onayı ile yapılır.
—3. Aile toplumun doğal ve temel öğesidir; toplum ve devlet tarafından korunur.
madde XVII. 1. Herkes, tek başına ya da toplu olarak mülkiyet hakkına sahiptir.
—2. Hiç kimse, keyfi olarak, mal varlığından yoksun edilemez, madde XVIII. Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir; bu hak herkes için yalnız ya da topluca, gerek kamu önünde, gerekse özel olarak öğretimle, uygulamalarla, tapınmayla ya da dinsel yükümlülükleri yerine getirerek dinini ya da inancını ortaya koymak .özgürlüğünü de içerir.
madde XIX. Herkes görüşlerinde ve görüşlerini açıklamada özgürdür. Bu özgürlük görüşlerinden dolayı tedirgin edilmeme, ülke sınırları gözetilmeksizin bilgi ve düşünceleri herhangi bir anlatım yoluyla arama, elde etme ve yayma hakkını da içerir,
madde XX. 1. Herkesin toplanma ve barışçı birlik kurma hakkı vardır;
—2. Hiç kimse bir birliğe girmeye zorlanamaz,
madde XXI. 1. Herkesin, doğrudan doğruya ya da özgürce seçilen temsilciler aracılığıyla, ülkesinin kamu işlerinin yönetimine katılma hakkı vardır.
— 2. Herkes ülkesindeki kamu hizmetlerinde eşit koşullar içinde görev alma hakkına sahiptir.
— 3. Kamu iktidarının otoritesi, halkın iradesine dayanır. Bu irade, dürüst seçimlerle belirmeli ve bu seçimler eşitliğe dayanan genel seçimle ve gizli oyla ya da oylama özgürlüğünü sağlayacak herhangi bir başka yöntemle, dönemsel olarak yapılmalıdır,
madde XXII. Her insan, toplumun bir üyesi olarak, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Bu hak her insanın, ulusal çaba ve uluslararası işbirliği sayesinde ve her ülkenin örgütlenmesi ve kaynaklan göz önünde tutularak, kişiliğinin gelişmesi ve insanlık onurunun korunması için vazgeçilmez sayılan iktisadi, sosyal ve kültürel haklarını elde etmesine olanak vermelidir.
madde XXIII. 1. Herkesin çalışmaya, işini özgürce seçmeye, adil ve elverişli çalışma koşullarına, işsizliğe karşı korunmaya hakkı vardır;
—2. Herkesin, hiçbir ayırım gözetilmeden, eşit işe eşit ücret hakkı vardır:
—3. Her çalışanın kendisinin ve ailesinin, insanlık onuruna uygun bir yaşam sağlayacak ve gerekirse her tür sosyal güvenlik olanaklarıyla tamamlanan adil ve yeterli bir ücrete hakkı vardır;
—4. Her insanın, çıkarlarını korumak için başkalarıyla birlikte sendika kurmaya ve kurulmuş olan sendikalara girmeye hakkı vardır.
madde XXIV. Herkesin dinlenme ve dinlence, özellikle de çalışma süresini uygun ölçüde sınırlamaya ve dönemsel ücretli tatile hakkı vardır.
madde XXV. 1. Her insanın gerek kendisinin, gerekse ailesinin sağlık ve huzurunu güvenceye alacak bir yaşam düzeyine, özellikle yiyecek, giyecek, konut, tıbbi bakım ve benzeri sosyal hizmetlere; işsizlik, haşatlık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ya da kendi iradesi dışında geçim olanaklarından yoksun kaldığı öteki durumlarda güvenliğe hakkı vardır;
—2. Analık ve çocukluğun özel bir bakım ve yardım görme hakkı vardır. Tüm çocuklar, ister evlilik içinde, isterse evlilik dışında doğsunlar, aynı sosyal güvenlikten yararlanırlar,
madde XXVI. 1. Her insanın öğrenim hakkı vardır. Eğitim, en azından ilk ve temel eğitim düzeyinde, parasız olmalıdır. Teknik ve mesleki eğitim genelleştirilmelidir; yükseköğrenim, yeteneklerine göre, tam bir eşitlikle herkese açık olmalıdır;
—2. Eğitim insanın kişiliğinin tam olarak gelişmesini sağlamalı ve insan haklarıyla temel özgürlüklere saygıyı pekiştirmelidir. Eğitim, anlayış, hoşgörü ve tüm ulusal, dinsel ve ırksal gruplar arasında dostluğun ve ayrıca barışın korunması için Birleşmiş Millet-ler'in sürdürdüğü etkinliklerin geliştirilmesine yönelik olmalıdır.
—3. Ana babalar çocuklarına verilecek eğitimin seçiminde öncelikle hak sahibidirler.
madde XXVII. 1. Her insan, toplumun kültürel yaşamına özgürce katkıda bulunmak, güzel sanatlardan yararlanmak, bilimsel gelişmelere katılmak ve bunların sonuçlarından yararlanmak hakkına sahiptir.
—2. Herkesin kendisine ait bilim, edebiyat ve sanat yapıtlarından doğan maddi ve manevi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır, madde XXVIII. Herkesin bu Bildirge'de açıklanan hak ve özgürlüklerin, sosyal ve uluslararası düzeyde tam bir işlerlik kazanabileceği bir düzene hakkı vardır.
madde XXIX. 1. Her insanın kişiliğinin özgürce ve tam olarak gelişmesine olanak verecek bir topluluğa karşı yükümlülükleri verdir;
—2. Herkes, haklarının kullanımında ve özgürlüklerinden yararlanmada, demokratik toplumlarda ahlâk, kamu düzeni ve genel refahın sağlanması için konan ve başkalarının hak ve özgürlüklerinin tanınmasını ve bunlara saygı gösterilmesini sağlamaya yönelik olan yasal kısıtlamalara uymak zorundadır.
—3. Bu hak ve özgürlükler hiçbir durumda Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz,
madde XXX. Bu Bildirge'nin hiçbir hükmü bir devlete, gruba ya da bireye Bildirge'de yer alan hak ve özgürlüklerin yok edilmesine yönelik bir eyleme ya da etkinliğe girişme hakkını veremez.