Karadeniz Bölgesi
Karadeniz Bölgesi, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Anadolu’nun kuzey kesiminde yer alan bölge, kıyısında boydan boya yer aldığı denizin adıyla anılır.
Doğuda Gürcistan sınırından batıda Adapazarı Ovası’nın (Akova) doğusuna kadar 1.000 km boyunca uzanan Karadeniz Bölgesi’nin güney sınırı Kuzey Anadolu Dağları'nın güney yamaçlarından geçer. Doğuda Gürcistan, güneyde Doğu Anadolu ve İç Anadolu, batıda Marmara bölgeleriyle çevrilen bölgenin kuzeyinde de Karadeniz yer alır. Genişliği 100-200 km arasında değişen bölgenin yüzölçümü 141.000 km2’yi bulur. Karadeniz Bölgesi bu yüzölçümüyle Türkiye topraklarının yaklaşık yüzde 18’ini kaplar.
Rize, Trabzon, Bayburt, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Sinop, Kastamonu, Zonguldak ve Bolu illerinin tüm toprakları Karadeniz Bölgesi’nin sınırları içindedir. Artvin ve Gümüşhane illerinin çok küçük bazı bölümleri Doğu Anadolu Bölgesi’nde kalır. Tokat ilinin büyük bölümü bölge sınırları içindedir. Çorum ve Çankırı illerinin yaklaşık yarısı İç Anadolu Bölgesi’nin sınırlarına taşar. Büyük bölümleri Doğu Anadolu Bölgesi’nde kalan Erzurum, Erzincan; İç Anadolu Bölgesi’nde kalan Sivas, Yozgat, Ankara, Eskişehir; Marmara Bölgesi’nde kalan Bilecik ve Sakarya illerinin bazı bölümleri Karadeniz Bölgesi’nin sınırları içindedir.
Ordu ilinde yer alan Melet Çayı’nın doğusu Doğu Karadeniz bölümü, Melet Çayı vadisinden Gerze yakınlarına kadar uzanan kesim Orta Karadeniz bölümü, Gerze’nin batısında kalan topraklar ise Batı Karadeniz bölümü adıyla anılır.
1985’te yapılan son nüfus sayımı sonuçlarına göre Karadeniz Bölgesi’nde 8 milyondan çok insan yaşamaktadır. Bölgede ortalama olarak kilometrekareye 62 kişi düşer. Doğu Karadeniz bölümünde kıyı şeridinin bazı kesimlerinde nüfus yoğunluğu kilometrekarede 200 kişiyi bulur. Bölge halkının yüzde 70’ini aşan bölümü kırsal yörelerdeki yerleşim yerlerinde, yüzde 30’a yakın bölümü de nüfusu 10 bini aşan 72 kentte yaşar. Bölgenin en önemli kentlerinden olan Zonguldak, Samsun ve Trabzon’un nüfusu 100 binden çoktur.
Doğal Yapı
Karadeniz Bölgesi’nin yüzey şekillerini büyük ölçüde Karadeniz kıyısına paralel olarak uzanan Kuzey Anadolu Dağları belirler. Genellikle kıyının hemen ardında bir duvarı andırırcasına yükselen bu dağlar, Doğu ve Orta Karadeniz bölümlerinde iki, Batı Karadeniz bölümünde ise üç sıra oluşturur. Bu dağların Doğu Karadeniz bölümünde birbirine paralel olarak uzanan sıralarına Doğu Karadeniz Sıradağları denir. İki önemli akarsuyun birbirine ters yönde aktığı Çoruh-Kelkit Vadi Oluğu bu sıradağları, kıyı dağları ve iç sıralar olmak üzere ikiye ayırır. Bu oluğun Orta Karadeniz bölümünde bulunan Kelkit Vadisi kesimi, Canik Dağları adıyla anılan kıyı dağları ile İç Anadolu Bölgesi’ne doğru alçalarak bir plato görünümü kazanan iç sıraların arasına girer.
Kuzey Anadolu Dağları’nın Batı Karadeniz bölümündeki kesimleri kıyıdan içlere doğru birbirine paralel olarak Küre (İsfendiyar), İlgaz, Bolu ve Köroğlu dağları denen sıralardan oluşur. Kuzey Anadolu Dağlan’nm en yüksek noktası, doğu kesimde 3.932 metreye ulaşan Kaçkar Dağı’dır. Bu dağların yüksek kesimlerinde yer alan ve gür çayırlarla kaplı sulak yaylalar hayvancılık açısından önem taşır.
Karadeniz Bölgesi’nde ovalar fazla yer tutmaz. Başlıca düzlükler, dar kıyı şeridiyle vadi tabanlarının genişlediği kesimlerde yer alan ovalardır. Bölgenin en büyük düzlükleri, Yeşilırmak ve Kızılırmak’ın getirdiği alüvyonların birikmesiyle oluşan Çarşamba ve Bafra ovalarıdır. Ayrıca Batı Karadeniz bölümünde yer alan Düzce Ovası da önemli bir tarım alanıdır.
Akarsu kaynakları bakımından en zengin bölgelerimizden biri olan Karadeniz Bölgesi’nden çıkan sular Karadeniz’e dökülür. Türkiye sınırları içinde doğan ve gene ülke sınırları içinde denize ulaşan en uzun akarsu olan Kızılırmak, bölgenin Orta Karadeniz bölümü kıyısında denize dökülür. Kızılırmak’tan başka Karadeniz Bölgesi’nden kaynaklanan suları toplayan başlıca akarsular Çoruh Irmağı, Harşit (Doğankent) Çayı, Yeşilırmak, Filyos Çayı ve Sakarya Irmağı’dır. Çoruh Irmağı Rusya topraklarında, Sakarya Irmağı da Marmara Bölgesi sınırları içinde denize dökülür.
Karadeniz Bölgesi sınırları içinde birçok doğal ve yapay göl vardır. Başlıca doğal göller Tortum, Lâdik, Çağa, Melen (Efteni) ve Abant gölleridir. Çarşamba Ovası’ndaki Simenlik (Simenit) Gölü ve Akgöl ile Bafra Ovası’ndaki Uzun, Balık, Liman ve Karaboğaz gölleri birer delta gölüdür. Doğu Karadeniz Dağları’nın yüksek kesimlerinde buzul aşındırması sonucunda oluşmuş çok sayıda buzyalağı (sirk) gölü vardır. Bölge sınırları içindeki başlıca yapay göller Almus, Suat Uğurlu, Haşan Uğurlu, Karaçomak, Hasanlar, Sarıyar ve Gökçekaya baraj gölleridir.
Karadeniz Bölgesi kıyıları açığında Giresun Adası dışında önemli bir ada yoktur. Bölge kıyıları, denize kıyısı olan öteki bölge kıyılarına oranla daha az girintili çıkıntılıdır. Bu kıyıdaki en dikkat çekici çıkıntı Sinop Yarımadası’dır. Yarımadanın kuzeybatı ucunda yer alan İnceburun, Anadolu’nun en kuzey noktasıdır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Bölgenin doğal yapısını büyük ölçüde belirleyen Kuzey Anadolu Dağları, iklim ve bitki örtüsü açısından kıyı ile iç kesimler arasında önemli farklılıkların ortaya çıkmasına yol açar. Deniz etkisiyle kıyı kesimi ılıman ve nemlidir. Bu etki mevsimler arasındaki sıcaklık farklarının azalmasına da yol açar. Dağ sıralarının arasında yer alan iç kesimlerde ise kara ikliminin etkisi görülür. Kıyı kesiminin genellikle ılık ve yağışlı olmasına karşın iç kesimlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer.
Dağların Karadeniz’e bakan yüzünde kışlar genellikle ılıktır, ama batı kesiminde Balkanlar ya da Karadeniz üstünden gelen soğuk havanın etkileri görülür. Doğu Karadeniz bölümü kıyılarında çok yüksek olan yıllık ortalama yağış miktarı, Orta Karadeniz bölümünde azalır, Batı Karadeniz bölümü kıyılarında gene artar. Bölge kıyılarında kar yağışlı gün sayısı yılda ortalama olarak 10’u aşmaz.
Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimlerinde mevsimler arasındaki sıcaklık farkları birden artar, yağışlar ise azalır. Kıyı dağlarının ardında yer alan kesimlerde yıllık ortalama yağış miktarı genellikle 500 milimetrenin altındadır. İç kesimlerde kar yağışlı gün sayısı yılda ortalama 20 dolayındadır.
Karadeniz Bölgesi’nin çeşitli kesimleri arasında iklim farklılığı olduğu gibi doğal bitki örtüsünün yayılışı açısından da farklılıklar vardır. Kıyı dağlarının Karadeniz’e bakan yamaçları, ülkemizin orman açısından en zengin alanıdır. Bu ormanlar bazı kesimlerde yerini yalancı maki topluluklarına, bazı kesimlerde de çay ve fındık bahçelerine bırakır. Bu dağların orta yükseklikteki kesimleri geniş yapraklı ağaçlardan, yüksek kesimleri ise iğneyapraklı ağaçlardan oluşan gür ormanlarla örtülüdür. Ormanların sona erdiği yüksek kesimlerde Alp tipi çayırlar yer alır. Karadeniz Bölgesi’nin iç kesiminden Doğu Anadolu Bölgesi’ne doğru alçalan kesimlerin doğal bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir.
Ekonomi
Karadeniz Bölgesi’nde yaşayan halkın büyük bölümü geçimini tarımdan sağlar. Doğu ve Orta Karadeniz bölümlerinde tarımsal üretim ve tarıma dayalı ticaret yaygınken Batı Karadeniz bölümünde tarımın yanı sıra sanayi de ağırlık kazanır.
Karadeniz Bölgesi’nin tanıtıcı bitkisel ürünü çay, fındık ve mısırdır. Ülkemizde çay yalnızca Doğu Karadeniz bölümünün kıyı kesiminde yetişir. Bölgenin doğu ve batısındaki kıyı kesimlerinde yaygın olarak üretilen fındık, Türkiye’nin dış ülkelere sattığı başlıca tarımsal ürünler arasında yer alır. Bölgede yetiştirilen öteki tarla bitkileri şekerpancarı, patates, arpa, pirinç, soğan, ayçiçeği ve kendirdir. Eskiden yaygın olan tütün üretimi önemini yitirmektedir. Yetiştirilen başlıca meyveler elma ve armut; sebzeler ise domates, lahana, hıyar, fasulye ve pırasadır. Miktarı az olmakla birlikte bölgenin doğu kıyısında mandalina, portakal ve limon da yetiştirilir.
Karadeniz Bölgesi hayvancılığında sığırcılık başta gelir. Yaygın olarak yetiştirilen bir başka büyükbaş hayvan çeşidi de mandadır. Bunların yanı sıra küçükbaş hayvan da yetiştirilen bölgede tavukçuluk ve arıcılık da önem taşır. Karadeniz Bölgesi’nde nitelikli bal üretimi de oldukça fazla miktarda yapılır.
Balık ve orman ürünleri azımsanmayacak düzeyde önem taşıyan gelir kaynaklarmdandır. Bölgenin en ünlü deniz ürünü hamsidir. Bölgedeki ormanlardan önemli miktarda kerestelik tomruk elde edilir.
Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olan sanayi kuruluşları tarımsal ürünlerin işlenmesi amacıyla kurulan tesislerdir. Bunların başlıcaları çay, fındık işleme, bitkisel yağ, sigara, şeker, kâğıt, süt ürünleri ile deniz ve orman ürünleri fabrikalarıdır. Ağır sanayi tesisleri Batı Karadeniz bölümünde yer alır. Karabük ve Ereğli’deki demir-çelik tesisleri ile Ereğli-Zonguldak Kömür Havzası’ndan çıkarılan taşkömürünün kullanıldığı Çatalağzı Termik Santralı Türkiye ölçeğinde önem taşır. Birçok hidroelektrik santralın da bulunduğu bölgede yer alan öteki sanayiler çimento ve ateş tuğlası fabrikalarıdır.
Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılan Karadeniz Bölgesi topraklarındaki başlıca maden yatakları altın ve gümüş, taşkömürü, linyit ve bakırdır. Taşkömürü üretimi yapılan Zonguldak ili ile bakır üretimi yapılan Artvin ilinde bu madenlerin çıkarımı, arıtımı ve işlenmesi amacıyla kurulmuş birçok tesis vardır. Bölgede kaplıca turizmi açısından önem taşıyan şifalı su kaynakları da vardır.
Kıyılarındaki doğal kumsalları, dağlarında değişik yeşillikteki ormanları ve buzul gölleriyle eşsiz doğal güzellikler sunan Karadeniz Bölgesi, yeterince tanınmamasına karşılık turizm ve dağcılık açısından Türkiye’nin en ilginç bölgelerindendir. Doğal bitki ve yabanıl hayvan toplulukları için koruma alanları ayrılmış, alabalık üretme istasyonları kurulmuş olan bölgede eğlenme ve dinlenme olanakları sağlayan birçok orman içi dinlenme yeri vardır. Bunların yanı sıra bölge sınırları içinde üç ulusal park alanı yer alır. Bunlar Trabzon ilindeki Maçka-Altındere Milli Parkı ile Kastamonu ilinin Çankırı iline komşu olduğu yörede bulunan İlgaz Dağı Milli Parkı ve Bolu ilinin Zonguldak iline komşu olduğu kesimde kurulan Yedigöller Milli Parkı’dır. Maçka-Altındere Milli Parkı’nın sınırları içinde yer alan Sümela Manastırı her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilir.
Eskiden denizyolundan başka ulaşım olanağı olmayan Karadeniz Bölgesi, günümüzde ulaşım olanağı açısından gelişmiş bir düzeydedir. Birçok iskelesi de bulunan bölgenin başlıca limanları Zonguldak, Samsun ve Trabzon kentlerindedir. Zonguldak ve Samsun limanları birer demiryolu hattıyla Anadolu’nun iç kesimlerine bağlanır. Trabzon limanını, Erzurum ve Ağrı’dan geçerek Gürbulak sınır kapısıyla İran’a bağlayan karayolu, Doğu Karadeniz Sıradağları’nı Zigana ve Kop geçitlerinde aşar. Karadeniz kıyı yolu, bölgenin kıyı kesiminde yer alan birçok kenti birbirine bağlar. Bu yolun en doğusunda yer alan Sarp sınır kapısı, ülkemiz ile Gürcistan arasındadır. Trabzon, Samsun ve Sinop’ta havaalanları vardır.
