Orta Doğu

• Okunma : 367

Orta Doğu, Akdeniz’in doğu kıyısında, Asya ile Afrika’nın birleştiği yerde bulunan bölgeye verilen addır. Orta doğu ülkeleri Türkiye, Kıbrıs, Suriye, Irak, İran, Lübnan, İsrail, Ürdün, Mısır, Suudi Arabistan, Yemen ve Umman ile Kuveyt, Bahreyn ve Katar gibi Basra Körfezi çevresindeki ülkelerdir. Bölge sınırları kesin değildir. Kuzey Afrika’da bulunan Arap ülkelerinden Libya, Tunus ve hatta Cezayir ile Fas da, bu bölgeyle olan ilişkileri nedeniyle çoğu zaman Orta doğu ülkeleri arasında sayılır. Dağlarla bölgenin geri kalanından ayrılan Türkiye ve İran bazen Orta doğu ülkeleri dışında düşünülür.

    Tarih boyunca ordular, Avrupa, Asya ve Afrika arasında bir köprü olarak tanımlanan bu bölgenin denetimini ellerine geçirmek için savaştılar. Orta doğu yüzyıllar boyunca, Avrupa kıtası ile Hindistan gibi doğu ülkeleri arasında doğal bir ticaret yolu oldu. 1869’da Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla Orta doğu’dan Hindistan, Çin ve Avustralya’ya giden kestirme bir denizyoluna kavuşuldu.

Petrol ve Anlaşmazlıklar

İsrail’de Museviler’in, Lübnan’ın yarısında da Hıristiyanların bulunmasına karşılık, Orta doğu’da çoğunlukla Müslüman Araplar yaşar. 1.000 yıl önce bu bölge, büyük bir imparatorluk kurmuş olan Müslüman Araplar’ın denetimindeydi. 1258’de Araplar’ı yenen Moğollar bölgeye girdi. Öte yandan Orta doğu’yu ele geçirerek Hıristiyanların kutsal saydığı bu topraklara sahip olmak isteyen Haçlı orduları 1095’ten başlayarak 100 yıl süren seferlere giriştiler. Orta doğu topraklarında bazı krallıklar kurdularsa da sonunda yenildiler. Haçlı Seferleri sonunda Arap sanatı ve bilimi Avrupa’ya yayıldı. Avrupa ile Arap ülkeleri arasında ticaret gelişti. 16. yüzyılda Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde hemen hemen tüm Orta doğu Osmanlı egemenliğine girdi ve 400 yıl boyunca imparatorluğun bir parçası olarak kaldı. I. Dünya Savaşı’nda İngiltere ve Fransa ile ittifak kuran Araplar, Osmanlılar’a karşı ayaklandı. 1918’den sonra Orta doğu’nun yeni ülkeleri birer birer bağımsızlıklarını kazandı.

    Orta doğu ile ilgili en önemli gerçek, dünyada elde edilen petrolün dörtte birinden çoğunun bu bölgede çıkarılması ve bölgenin petrol rezervinin bütün öbür bölgelerden daha zengin olmasıdır. Batı Avrupa’nın gereksindiği petrolün çoğu Orta doğu'dan, özellikle de Basra Körfezi ülkeleri ile İran, Irak ve Suudi Arabistan'dan gelir. ABD ve Rusya da bu bölgeden elde edilen petrolden yararlanır.

    1974’te Orta doğu petrol üreticilerinin petrol fiyatlarına yaptıkları zam gibi ekonomik ya da 1979’da gerçekleşen İran Devrimi ve Eylül 1980'de başlayan İran-Irak Savaşı gibi siyasal olaylar tüm dünyayı etkiledi. Petrol üretimi Orta doğu ülkelerinin ekonomik ve toplumsal evrimi üzerinde de etkili oldu. Sınırları içinde petrol çıkarılan ülkeler ile petrolü olmayanlar arasında büyük gelir farklılıkları ortaya çıktı. Bölgede Suudi Arabistan, Kuveyt gibi dünyanın gelir düzeyi açısından en zengin ülkeleri ile en yoksul ve geri kalmış toplumları yan yana yaşar.

    Orta doğu’da süregiden en büyük sorun İsrail Devleti’yle Filistin ve komşu Arap devletleri arasındaki çatışmadır. Araplar yüzyıllardan beri yaşadıkları topraklarda 1949’da İsrail Devleti’nin kurulmasına karşı çıktı. Bu olay gerginlik ve savaşa yol açtı. 1956, 1967 ve 1973’te, başta Mısır ve Suriye olmak üzere, Arap ülkeleri ile İsrail arasında üç savaş daha oldu.

   Arap ülkeleri ile İsrail arasındaki düşmanlık ve Filistinli mülteciler sorunu bugüne değin Orta doğu’da barışın yerleşmesinin önündeki en büyük engel olarak kaldı. Bölgede, iç savaşla bölünen Lübnan, ikiye ayrılmış Kıbrıs, İran-Irak arasındaki çatışma gibi başka siyasal sorunlar da vardır. (Orta doğu ülkeleri için ayrıntılı bilgiyi her ülkenin kendi maddesinde bulabilirsiniz.)