Marmara Bölgesi
Marmara Bölgesi, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Hem Anadolu’da, hem de Trakya’da toprakları olan bölge, ülkemizin kuzeybatısında yer alır. İlginç bir özelliği de Türkiye’nin en kuzeydeki ve en batıdaki topraklarının bölge sınırları içinde yer almasıdır. Ülkemizin Sinop’tan sonra en kuzeydeki toprakları Trakya’daki Kofçaz ilçesinin kuzey kesimindedir. Türkiye’nin en batı noktası da, Gökçeada’nın batı ucundaki Avlaka Burnu’dur. Bölge adını orta kesimindeki içdenizden alır.
Türkiye’nin Trakya’daki topraklarının tümü bölge sınırları içinde kalır. Bu kesimde Rezve Deresi Bulgaristan’la, Meriç Irmağı da Yunanistan’la yer yer doğal sınır oluşturur. Anadolu’nun kuzeybatı toprakları İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı’yla Trakya’dan ayrılır. Bölgenin Anadolu kesimindeki kara sınırı Sakarya’nın ağzının doğusunda başlar. Bilecik ve Balıkesir ilinde güneye doğru girinti oluşturan ve Bursa yakınlarında da Marmara Denizi kıyısına oldukça yaklaşan bu sınır Biga Yarımadası’nm güneybatı ucundaki Baba Burnu’nda sona erer. Doğuda Karadeniz Bölgesi, güneydoğuda İç Anadolu Bölgesi, güneyde Ege Bölgesi, kuzeybatıda Yunanistan ve Bulgaristan ile çevrili olan Marmara Bölgesi’nin kuzeyinde Karadeniz, batısında Ege Denizi yer alır. Bölgenin deniz sınırları Karadeniz kıyısında Rezve Deresi ağzından Sakarya ağzının doğusuna, Ege Denizi kıyısında da Meriç Irmağı ağzından Baba Burnu’na kadar uzanır. Ege Denizi’nde yer alan Bozcaada ile Türkiye’nin en büyük adası olan Gökçeada bölge sınırları içindedir. Bu sınırlar içinde Türkiye topraklarının yüzde 8,5’ini kaplayan Marmara Bölgesi’nin yüzölçümü yaklaşık 67.000 km2’dir.
Kocaeli, İstanbul, Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne illerinin tüm toprakları Marmara Bölgesi’nin sınırları içindedir. Çanakkale ilinin küçük bir bölümü ile Balıkesir ve Bursa ilinin bazı bölümleri Ege Bölgesi’nde kalır. Sakarya ve Bilecik illerinin bazı bölümleri de Karadeniz Bölgesi’ndedir. Bilecik ilinin güney kesimindeki küçük bir bölüm Ege Bölgesi sınırları içine taşar. Büyük bölümleri Ege Bölgesi’nde yer alan Kütahya, Manisa ve İzmir illerinin küçük bazı bölümleri Marmara Bölgesi sınırları içindedir.
Marmara Bölgesi Ergene, Istranca, Çatalca-Kocaeli ve Güney Marmara bölümlerinden oluşur.
1985’te yapılan son nüfus sayımı sonuçlarına göre Marmara Bölgesi’nde yaklaşık 11 milyon insan yaşamaktaydı. Ülkemizin en gelişmiş sanayi merkezlerinin ve en çok göç edilen kentlerinin yer aldığı bölge nüfusunun 1990 yılı başlarında 15 milyona ulaştığı ya da aştığı sanılmaktadır. Bölgede nüfus yoğunluğu kilometre karede 160 kişiden çoktur. 1985’te bölge halkının yüzde 76’sı nüfusu 10 bini aşan 62 kentte, yüzde 24’ü de kırsal kesimde yaşıyordu. Marmara Bölgesi’nin en önemli merkezi ve ülkemizin de en büyük kenti olan İstanbul’un nüfusu 1985’te 5 milyonu aşmıştı. Bölgenin öteki büyük kentleri, 500 bini aşkın nüfusuyla Bursa ve nüfusu 100 binden çok olan İzmit, Adapazarı ve Balıkesir’dir.
Doğal Yapı
Fazla yüksek olmayan dağlarla engebelenmiş olan bölgede birçok çukur alan ve ova vardır. Düzlüklerle çukurluklar dağlık alanlardan daha fazla yer kaplar.
Bölgenin Trakya kesimine dalgalı düzlükler egemendir. Bu kesimin iç bölümündeki çukur alana Ergene Havzası denir. Ergene Havzası’nın kuzeyinde Trakya’nın en yüksek kesimlerini oluşturan ve Yıldız Dağları olarak da bilinen Istranca Dağları yer alır. Havzanın güney ve güneybatısında da Işıklar Dağı olarak bilinen Ganos Dağı ile Koru Dağı yükselir. Meriç Irmağı boyunca alçak düzlükler bulunan Trakya’nın Gelibolu Yarımadası ile İstanbul ili sınırları içinde kalan kesimleri yayvan tepelerden ve dalgalı düzlüklerden oluşur.
Bölgenin Anadolu’daki toprakları Trakya’ya göre daha engebelidir. Bu kesimde eski jeolojik çağlarda oluşan kırılmalar ve çökmeler sonucunda ortaya çıkan bazı çukur alanlar vardır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan bu çukur alanlar üç ayrı dizi halinde uzanır. Bunların ilki kuzeydeki Adapazarı Ovası, Sapanca Gölü, İzmit Körfezi çöküntü alanı dizisidir. Batıya doğru Marmara Denizi’ndeki çukurluklarla devam eden bu dizinin güneyinde Pamukova, İznik Gölü, Gemlik Körfezi çöküntüleri yer alır. En güneyde yer alan çöküntü alanı dizisi ise İnegöl, Bursa ovaları ile Ulubat ve Manyas göllerini kapsar. Bu kesimde yer alan başlıca dağlık alanlar ilk iki çöküntü alanı dizisini birbirinden ayıran Samanlı Dağları ile Uludağ ve Kaz Dağı’dır. Kaz Dağı güneybatıda Ege Bölgesi’yle doğal sınır oluşturur. Marmara Bölgesi’nin en yüksek noktası, Uludağ’da 2.543 metreye ulaşan Karatepe’dir.
Bölge topraklarından kaynaklanan suların büyük bölümü Marmara Denizi’ne, geri kalanı Karadeniz ile Ege Denizi’ne dökülür. Marmara Denizi’ne ulaşan başlıca akarsular Susurluk, Gönen ve Kocabaş çaylarıdır. Öteki akarsular, Karadeniz’e dökülen Sakarya Irmağı ile Ege Denizi’ne dökülen Kara Menderes Çayı ve başlıca kolu Ergene Irmağı olan Meriç Irmağidır.
Marmara Bölgesi’nde birçok doğal göl vardır. Bunların başlıcalan İznik, Manyas, Ulubat (Apolyont), Sapanca, Terkos (Durusu), Küçükçekmece, Büyükçekmece ve Gala gölleridir.
Bölgenin Karadeniz kıyısı oldukça düzdür. Bu kıyıdaki başlıca çıkıntı İğneada Burnu’dur. Karadeniz ile Marmara Denizi’nin bağlantısını sağlayan İstanbul Boğazı’nın doğusunda Kocaeli Yarımadası, batısında da Çatalca Yarımadası yer alır. Gelibolu Yarımadası’yla Biga Yarımadası arasındaki Çanakkale Boğazı da Marmara Denizi’ni Ege Denizi’ne bağlar. Kuzey kesimi oldukça düz olan Marmara Denizi’nin güney kıyısında iki önemli yarımada vardır. Bunlar Armutlu ya da Bozburun Yarımadası ile Kapıdağ Yanmadası’dır. Bu kıyıdaki başlıca girintiler de İzmit, Gemlik, Bandırma ve Erdek körfezleridir. Ege Denizi kıyısındaki başlıca girinti ise Trakya kesiminde yer alan Saros Körfezi’dir. Bölge kıyıları açığında birçok ada vardır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Marmara Bölgesi, Akdeniz iklimi ile Karadeniz Bölgesi’ni etkileyen iklim tipi arasındaki geçiş kuşağında yer alır. İç kesimleri bozkır ikliminin etkisi altında kalan bölge, zaman zaman Balkanlar ile İç Anadolu Bölgesi’nin kara ikliminden de etkilenir. Bölgede genel olarak yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğukça ya da serin ve yağışlı geçer.
İklimde olduğu gibi bölgenin doğal bitki örtüsünde de çeşitlilik görülür. Güney Marmara kıyıları ile dağ eteklerinde tipik Akdeniz bitki topluluğu olan makiler ile zeytinliklere rastlanır. Bu bölümün güney kesiminde yer alan dağlık alanlar meşe, köknar, kızıl çam ve kara çam ormanlarıyla kaplıdır. Bol yağış alan Karadeniz kıyısına bakan yamaçlarda ve Istranca Dağlarinda meşe ve kayın ormanları vardır. Marmara Bölgesi’nin iç kesimlerinde ormanlar yok edildiği için doğal bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir.
Ekonomi
Ülkemizin en önemli sanayi ve ticaret merkezleri Marmara Bölgesi’ndedir. Tarım ve turizmden de önemli miktarda gelir elde edilen bölgede başlıca sanayi tesisleri İstanbul, Kocaeli ve Bursa illerinde yoğunluk gösterir. Hem ülke ve hem de uluslararası düzeyde ulaşım yollarının buluşma noktasında yer alan İstanbul kenti, ekonomi açısından Türkiye’nin başkenti durumundadır.
Bir petrol rafinerisi ve tersanelerin bulunduğu bölgede başlıca sanayi kuruluşları otomobil, yedek parça, vagon, elektrikli eşya, cam, ilaç, kimyasal maddeler, çimento, kâğıt, lastik, dokuma, hazır giyim, metal eşya, şeker, içki, sigara ve gıda maddeleri üreten fabrikalardır. Bölgenin sanayi ürünlerinden bir bölümü yurtdışına satılır. Türkiye’nin ve bölgenin en önemli ticaret merkezi de İstanbul’dur.
Çok çeşitlenmiş bir tarımsal etkinliğin olduğu Marmara Bölgesi’nde en çok yetiştirilen ürünler buğday, şekerpancarı, mısır, ayçiçeği ile çeşitli sebzeler ve meyvelerdir. Bağlar ve zeytinlikler geniş alanlar kaplar. Bölgede yaygın olarak hayvancılık da yapılır. Daha çok koyun yetiştirilen Marmara Bölgesi’nin özellikle Trakya kesiminde çok sayıda mandıra vardır. Sığır yetiştiriciliği de yapılan bölgenin çeşitli yörelerinde kurulan tesislerde hayvansal ürünler işlenir. Tavukçuluk, arıcılık ve balıkçılık bölgenin ekonomik etkinlikleri arasında yer alır. Ayrıca yaygın bir biçimde orman ürünleri de değerlendirilir ve işlenir.
Marmara Bölgesi, ülkenin çeşitli kesimleri ile Türkiye’yi öteki ülkelere bağlayan gelişmiş ulaşım olanaklarına sahiptir. İstanbul limanının ülkemiz dış ticaretinde önemli bir yeri vardır. Transit karayolu taşımacılığı açısından büyük önem taşıyan E-5 Karayolu ise hem ülkemizi, hem de Ortadoğu ülkelerini Avrupa’ya bağlar. Bölgenin Bulgaristan ve Yunanistan’a komşu olan Trakya kesiminde sınır
kapıları vardır. Bunların en önemlisi, kara ve demiryollarıyla giriş ve çıkış yapılan, Bulgaristan ile ülkemiz arasındaki Kapıkule sınır kapısıdır. Bölgedeki bir başka ulaşım yolu da Avrupa ile Edirne’yi İstanbul’a, İstanbul’u da yurdun öteki kesimlerine bağlayan demiryoludur. İstanbul’daki Atatürk Havalimanı da uluslararası çapta önem taşıyan bir havayolu ulaşım merkezidir.
Böylesine gelişmiş ulaşım olanaklarına sahip olan Marmara Bölgesi eşsiz doğal ve tarihsel değerleriyle turizm açısından büyük ilgi görür. Gezmekle bitmeyecek kadar çok tarihsel yapı bulunan bu bölgeye gelen yabancı turistler için İstanbul, aynı zamanda bir alışveriş merkezidir. Turistlerin en çok ilgisini çeken alışveriş merkezi ise Kapalı Çarşı’dır.
Yeraltı kaynakları açısından da zengin olan Marmara Bölgesi topraklarında bor minerali, cıva, demir, linyit, mermer ve volframit içeren maden yatakları ile çok sayıda şifalı madensuyu kaynakları vardır. Bu kaynaklardan başlıcaları Balıkesir ilindeki Gönen, Bursa ilindeki Çekirge ve Oylat, İstanbul ilindeki Yalova kaplıcalarıdır. Çeşitli konaklama ve hizmet tesisleri bulunan bu kaplıcalar, bölgedeki turizm etkinliğine çeşitlilik katar.
Marmara Bölgesi doğal değerler açısından da çok zengindir. Bölgenin doğal bitki örtüsü ile yabanıl hayvan varlığının korunması amacıyla bazı çalışmalar yapılmaktadır. Bölgede kurulmuş olan ulusal parklar Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, Manyas Gölü kıyısındaki Kuş Cenneti Milli Parkı ve Uludağ Milli Parkı’dır.
Marmara Bölgesi’nde eğitim ve kültür ile sağlık konularında ülke çapında hizmet veren kurumlar vardır. Ülkemizin en gelişmiş olanaklarla donatılmış hastanelerinden çoğu İstanbul’dadır. Marmara Bölgesi’ndeki yükseköğretim kurumları İstanbul’daki altı, Bursa ve Edirne’deki birer üniversitedir.
