Kiraz ve Vişne
Kiraz ve Vişne, ağaçları, neredeyse ayırt edilemeyecek kadar çok birbirine benzeyen meyveler verir. Her ikisi de ince uzun sapların ucunda oluşan bu yuvarlak meyvelerin arasındaki en belirgin fark kirazın tatlı, vişnenin ekşi olmasıdır. Ayrıca kirazın kırmızı, sarı, pembemsi alacalı ya da morumsu renkleri varken vişne yalnızca mora çalan koyu kırmızı renkte olur. Kiraz ve vişnenin zarsı, parlak bir kabukla örtülmüş bol sulu etinin tam ortasında bir tane sert çekirdek (tohum) bulunur.
Botanik açısından da birbirlerine çok yakın akraba olan kiraz (Prunus avium) ve vişne (Prunus cerasus) kayısı, şeftali ve erik gibi gülgiller familyasının üyeleridir. Anayurtlarının Asya’nın batısı ile Avrupa’nın doğusu arasında kalan kesimler, özellikle de Kuzey Anadolu olduğu sanılmaktadır. Nitekim, bu bitkilerin günümüzde pek kullanılmayan eski bilimsel cins adı Cerasus, geçmişte yörede bol olarak yetişen yabani kirazdan ötürü Miletliler tarafından Kerasous adı verilen Giresun kentinden gelir. Çok eskiçağlardan beri meyveleri için tarımı yapılan bu bitkilerin İsviçre’deki göl evlerinde bulunan ve İÖ 3000- 2000’den kaldığı sanılan çekirdeklerinden tarihöncesi çağlarda bile bilindiği anlaşılmıştır. Günümüzde ise ABD, Almanya Federal Cumhuriyeti, İtalya, Fransa, Yugoslavya, İsviçre, Türkiye, Japonya, Arjantin ve Kanada başta olmak üzere pek çok ülkede yaygın olarak yetiştirilir. Ülkemizde yılda 120 tona varan kiraz üretimi başlıca Ege, Marmara, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinden, 75 tona ulaşan vişne üretimi ise en çok İç Anadolu’dan sağlanmaktadır. Türkiye’deki en yaygın kiraz çeşitleri arasında turfandakara, karabodur, dalbastı ve Napolyon; vişne çeşitlerinden ise Kütahya ve Macar vişnesi sayılabilir.
Kiraz ağacı budanmayıp kendi haline bırakılırsa uygun iklim ve toprak koşullarında 25-30 metreye kadar boy atabilir. Piramitimsi bir taca sahip olan bu uzun boylu meyve ağacının kenarları dişli, oval biçimli yaprakları ve genellikle ikisi üçü bir arada bulunan beyaz alımlı çiçekleri vardır. Ilıman ya da serince yerleri ve iyi akaçlanmış toprakları seven bu ağaç genellikle yabani kiraz ya da mahlep ağacı gibi dayanıklı ağaçlara aşılanarak çoğaltılır. Kiraz çok eskiçağlardan beri insanların ilgisini çeken bir meyve olduğundan yapılan melezleme çalışmalarıyla değişik renk, biçim ve et yapısında (sertlik ve yumuşaklık gibi) yüzlerce çeşidi geliştirilmiştir. Ayrıca, vişneyle melezlenerek “vişnap” denen hem tatlı, hem de mayhoş tadı olan çeşitler elde edilmiştir.
Vişne ise en çok 6 metreye kadar boy atabilen, kirazdan çok daha kısa boylu bir ağaçtır. Yuvarlak ve sık bir taç oluşturan ağacın yaprakları kirazınkine göre daha küçük ve yuvarlaktır, çiçekleri de beyaz demetler oluşturur. Vişne ağaçları soğuğa ve sıcağa daha dayanıklı olduğu gibi toprak ve iklim koşulları açısından da çok seçici değildir.
Kiraz çoğunlukla taze olarak yenen bir meyvedir. Oysa vişneden daha çok reçel, marmelat ve şurup yapılır; ayrıca meyve suyu ve alkollü içkiler hazırlanır. Bu meyvelerin sapları ise halk arasında idrar söktürücü ilaç olarak kullanılır. Kiraz ağacının kırmızımsı renkli ve sık dokulu sert odunundan da mobilya, müzik aleti ve pipo yapılır.
Çoğu Asya’da olmak üzere dünyanın pek çok yerinde kiraz ve vişne grubundan birçok bitki yabani olarak yetişir. Örneğin, Asya’nın çeşitli kesimlerinde, Türkiye’nin ise Rize kenti çevresinde rastlanan kuş kirazı (Prunus padus) bunlardan biridir. Bu yabani türün sarkık salkımlar oluşturan hoş kokulu beyaz çiçekleri ve siyah renkli minik meyveleri vardır.
Kiraz ağaçlarının özellikle Çin ve Japonya’ya özgü bazı çeşitleri meyveleri için değil çiçekleri için yani süs bitkisi olarak yetiştirilir. “Süs kirazı” ya da “çiçek kirazı” denen bu çeşitler katmerli ya da yalınkat olur ve albenili çiçekleriyle birlikte park ve bahçeleri süsler.
