Lavanta
Keskin kokulu bitkiler olan lavantalar (Lavandula) kekik, nane ve fesleğen gibi ballıbabagiller familyasındandır. Kanarya Adaları’ndan Akdeniz kıyılarına ve Hindistan’a kadar uzanan kesimlerde yabani olarak yetişen bu bitkilerin 25 kadar türü vardır. Hepsi de güneşli ve taşlık yerleri seven bu türlerin bazısı süs bitkisi olarak, bazısı da çok hoş kokulu çiçekleri için yetiştirilir. Bu hoş koku, bitkilerin yaprak ve çiçeklerindeki tüylerden salgılanan uçucu bir yağdan kaynaklanır.
Anayurdu Batı Akdeniz olan İngiliz lavantası (Lavandula vera ya da Lavandula officinalis) yüksekliği 1.300 metreye varan dağlık alanlarda kendiliğinden yetişir. Dalları yanlara doğru dağılmayıp dikine gelişen ve öbekler oluşturan bu küçük çalımsı bitkinin sert, grimsi yeşil ve şeritsi yaprakları vardır. Dalların daha çok alt bölümlerinde toplanan yapraklar uzun çiçek saplarının çevresinde seyrekleşir. Sapların ucunda sık kümeler oluşturan pembemsi mor, küçük çiçeklerinin içi dışına göre daha koyudur. Hoş kokusu nedeniyle en önemli lavanta türlerinden biri olan İngiliz lavantası, esans elde etmek üzere Fransa ve öbür bazı Avrupa ülkelerinde yaygın olarak yetiştirilir. Henüz açılmadan önce, yani tomurcuk halindeyken -toplanan çiçeklerden damıtılarak çıkarılan lavanta esansı parfümlere ve sabun gibi çeşitli kozmetik ürünlerine katılır. Lavanta çiçekleri ise kurutulup küçük torbalara doldurularak, güzel koku vermesi için çamaşır dolaplarına konur. Geçmişi çok öncelere dayanan bu eski gelenek günümüzde de bazı yerlerde hâlâ sürmektedir. Nitekim ülkemizde de İstanbul gibi bazı büyük kentlerin sokaklarında hâlâ lavanta satıcılarına rastlayabilirsiniz.
Türkiye’de yabani olarak bulunmayan bu türe karşılık, Batı Anadolu’nun makiliklerinde yaygın olarak yetişen ve tuzlakekiği adıyla da bilinen karabaşotu (Lavandula stoechas) öbüründen daha alçak boylu bir çalıdır. Karabaşotunun siyahımsı mor çiçek başaklan, tepesindeki leylak renkli yapraksı uzantılarıyla oldukça tipik bir görünüm sergiler. Bitki eskiden, mikrop öldürücü özellikleriyle boğaz ve idrar yolları hastalıklarında, yara tedavisinde ve yatıştırıcı olarak kullanılmıştır. Topraküstü bölümlerinden yani çiçekli ve yapraklı dallarından “karabaş yağı” denen uçucu bir yağ elde edilir. Karabaş yağı, yara iyileştirici etkisi nedeniyle merhemlere katılan keskin kokulu bir maddedir. Ticari amaçlı üretimlerde lavantalar dal ya da kök parçalanyla yani çelikleme yöntemiyle çoğaltılır.
