Muhasebe
Hesap tutmak temel olarak parayla ilgili kayıtlar tutmaktır; ama paradan başka şeylerin kaydı da tutulur. Kişiler yalnızca paralarıyla ilgili kayıtlar tutmak isteyebilir. Ama işletmelerin paranın yanı sıra, kullandıkları hammaddeler, ürettikleri ya da sattıkları mallarla ilgili kayıtlar tutması da gereklidir. İşte bir kişinin ya da bir işletmenin ekonomik etkinliklerine ve mallarına ilişkin bilgilerin sistemli olarak kaydedilmesi ve çözümlenmesine muhasebe denir.
Şirket Muhasebesi
Her şirketin hesapları belirli bir sisteme göre muhasebe defterlerine kaydedilir. Buna defter tutmak denir. Günümüzde kullanılan çift kayıtlı muhasebe sistemi 15. yüzyılda İtalya’ da geliştirilmiştir. O yıllarda İtalyan tüccar ve bankerleri mal ya da hizmet alım satımı gibi işlemlerin iki yönü olduğunu, iyi bir muhasebe sisteminde bu iki yönün de gösterilmesi gerektiğini anlamışlar ve yapılan her işlemin, ilgili iki ayrı hesaba işlendiği bu sistemi bulmuşlardır. Örneğin bir mal satıldığı zaman bu satış işleminin iki yönü vardır. Bunlar, satılan malın gidişi ve malın bedeli olan paranın gelişidir. Bu işlemin kaydı yapılırken, mal hesabına yapılacak kayıtla eldeki mal stokunun ne kadar azaldığı deftere işlenir. Kasa hesabına yapılacak kayıtla da alman paranın kasadaki parayı ne kadar artırdığı gösterilir. Görüldüğü gibi tek bir işlem iki hesaba birden işlenmiştir.
Muhasebe kayıtlarının yapıldığı iki temel muhasebe defteri vardır. Bunlar, günlük defter (yevmiye defteri) ve büyük defterdir (defterikebir). Yapılan işlemler günlük deftere tarih sırasıyla alt alta yazılır. Bu kayıtlar daha sonra büyük deftere geçirilir. Büyük defterde her hesap için ayrı bir sayfa vardır ve günlük defterdeki kayıtlar büyük defterdeki ilgili oldukları hesaplara yazılır. Her hesap iki bölümlü bir çizelge olarak düzenlenir. Bir bölüme o hesapla ilgili girişler, öbür bölüme o hesapla ilgili çıkışlar yazılır. İki bölümün toplamları arasındaki farka o hesabın bakiye’si denir.
Belirli dönemlerin sonunda, örneğin her ay sonunda bütün hesapların bakiyeleri bulunup bir çizelge biçiminde alt alta yazılır. İşletmenin o dönemdeki etkinliklerinin özetini gösteren bu çizelgeye mizan denir. Yıl sonunda bütün hesapların bakiyeleri alınarak iki taraflı bir çizelge düzenlenir. Bilanço adı verilen bu çizelgenin bir tarafında, işletmedeki toplam varlıklar ile alacakları gösteren hesaplar, öbür tarafında işletme sermayesi ile borçları gösteren hesaplar vardır. Kural olarak iki tarafı eşit olması gereken bilançoda, o yılın kârı ya da zararı da görülür. Eğer işletmedeki varlıklar ile alacakların toplamı, işletmenin sermayesi ile borçlarının toplamından fazlaysa işletme kârlıdır ve kâr miktarı bu fazlalığa eşittir. İşletmenin gelir ve giderlerini gösteren, kârzarar cetveli adı verilen bir başka çizelge de kâr ya da zararın nelerden kaynaklandığını ortaya koyar.
Günümüzde muhasebe kayıtları birçok şirkette bilgisayarlarla yapılır; ama muhasebe sisteminin ilkeleri aynıdır. Şirket yöneticilerine ve ortaklarına şirketin durumu ile ilgili bilgileri sağlayan muhasebe kayıtlarının doğru ve düzenli bir biçimde yapılması gerekir. İşletmelerin muhasebe kayıtlarını, vergi denetimi gibi amaçlarla kamu görevlileri de inceler. Bu nedenle muhasebe sisteminin temel kuralları yasalarla düzenlenmiştir.
Banka Muhasebesi
Bireyler ve şirketler kazandıkları ve harcadıkları paraları genellikle bir bankada tutarlar. Bankada açılan vadesiz tasarruf hesabı ya da çek hesabına yatırılan paralar günlük harcamalarda kullanılır. Kısa bir süre içinde kullanılmayacak olan paralar ise vadeli tasarruf hesaplarına yatırılır. Bankaların bu tür hesaplardaki paraya ödediği faiz miktarı vade süresi arttıkça artar.
Muhasebecilik Mesleği
Muhasebe kayıtlarını yapan kişilere muhasebeci denir. Muhasebeciler ödenmesi gereken vergi miktarını da hesaplarlar. Muhasebe kayıtlarının ortaya koyduğu bilgileri çözümleyen, işletmedeki varlıkların kullanımı ve yapılacak yatırımlar konusunda önerilerde bulunan kişilere de mali müşavir denir. Büyük şirketlerin kendi mali müşavirleri vardır. Küçük şirketler ve bireyler ise belirli bir konuda danışmak istedikleri zaman mali müşavirlere başvururlar.
Muhasebeci ve mali müşavir olmak için muhabese, vergi hukuku ve şirketler hukuku alanlarında kuramsal ve uygulamalı bir eğitim görmek gerekir. Gerekli eğitim ve öbür koşulların ayrıntıları her ülkenin kendi yasalarıyla düzenlenmiştir.
