Ördek
Yeryüzünün dört bir yanma dağılmış 100’ü aşkın ördek türü vardır. Ördekler akrabaları olan kazlardan daha küçük yapılı ve daha kısa boyunludur. Uçarken de kanatlarını daha hızlı çırparlar. Ördekler suya kazlardan daha bağımlıdır. Birçok türün erkeği, özellikle başlarında bulunan parlak tüylerle dikkat çeker. Dişilerin tüyleri oldukça soluktur. Çoğu ördeğin kanatlarında “kanat
aynası” denen değişik renkte bir bölge bulunur. Erkekler kuluçkaya yatmaz ve yavrular yumurtadan çıktıktan birkaç saat sonra koşup yüzmeye, kendi başlarına beslenmeye başlar. Erişkinler yavrularla ender olarak ilgilenir. Dişiler kuluçkaya yattığında, erkekler uçamayacak ölçüde tüy döker ve bir süre dişilerinki gibi soluk tüylerle dolaşır. Ama sonbaharda yeniden parlak renklerine kavuşurlar.
Bazı ördekler üredikleri ve kışı geçirdikleri yerler arasında uzun yolculuklar yapar. Gözde av kuşları arasında sayılan ördekler bu göç sırasında konakladıkları yerlerde de önemli ölçüde avlanmaktadır. Öte yandan kuş gözlemcileri ördeklerin göç yollarını öğrenmek için çok sayıda ördeği yakalayıp markalayarak salıverirler. Kuşun bacağına geçirilen bu markalarda bir adres ve sayı bulunur. Daha sonra yakalanan, avlanan ya da ölü olarak bulunan ördeğin markasından nereden geldiği kesin olarak saptanır.
Ördekler birkaç grup altında toplanabilir. Bunların en önemlileri yüzeyden beslenen ve dalıcı ördek gruplarıdır.
Yüzeyden Beslenen Ördekler
Bu ördekler yüzerken, dibe dalmadan böcekler ve bitkilerle beslenir. Başları ve gövdelerinin ön bölümü suya gömülü, kuyrukları kalkık biçimde yiyecek aramaları tipiktir. Yaklaşık 60 cm uzunluğundaki yeşilbaş (Anas platyrhynchos) bu grubun en tanımış türüdür.
Kuzey yarıkürenin hemen her yerine dağılmış olan yeşilbaş, aynı zamanda evcil ördek soylarından çoğunun atasıdır. Erkeğin boynu beyaz kuşaklı, sırtı boz, başı koyu yeşil, göğsü kızıl kahverengidir. Erkeklerin yanında çok gösterişsiz kalan dişileri büyük ölçüde kahverengi nakışlı tüyler örter. Erkek ve dişinin beyazla çevrili mavimsi mor kanat aynaları vardır. Yeşilbaşlar göller ve ırmakların yanı sıra gölcükler, göletler ve derelerde, kışın deniz kıyısında yaşar, genellikle yerde uzun bitkilerin arasında, bazen ağaçlarda yuva yaparlar. Dişi yuvaya 10 kadar yeşilimsi boz ya da kahverengimsi sarı yumurta bırakır. Dişi yumurtlarken, erkek dişinin göğsünden yolduğu hav tüyleriyle yuvayı döşer. Yavrular
koyu kahverengi çizgili, sarıya çalan kahverengi hav tüyleriyle kaplıdır.
Uzunluğu yaklaşık 35 cm olan çamurcun (Anas crecca) kuzey yarıkürede en yaygın görülen ördek türleri arasında yer alır. Çok hızlı uçar. Erkeğin başı kestane kızılıdır ve başının yanlarında gözlerden başlayıp enseye kadar uzanan parlak yeşil şeritler bulunur.
Gagalarının biçiminden ötürü kaşıkgaga adıyla tanınan dört ördek türü vardır. Bunlardan bayağı kaşıkgaga (Anas clypeata) Kuzey Amerika ve Avrasya’da ürer. Türkiye’deki üreme bölgeleri Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları ile İç Anadolu Bölgesi’dir. Erkeği yeşilbaşı andırır. Öbür türlerinden kızıl kaşıkgaga (Anas platalea) Güney Amerika’da, Kap kaşıkgagası (Anas smithiı) Güney Afrika’da, mavi kanatlı kaşıkgaga (Anas rhynchotis) Avustralya ve Yeni Zelanda’da yaşar.
Ördeklerin çoğu çıkardıkları “vak vak” sesleriyle tanınır. Ama ıslıkçın ya da fiyu denen ördeklerin erkeği güçlü ıslık sesiyle dikkat çeker. Avrasya ıslıkçım (Anas penelope) Avrasya’nın kuzeyindeki tundralarda ve deniz kıyılarında ürer. Kışın göç sırasında Türkiye’nin orta ve batı kesimlerindeki sulak alanlarda da görülür. Erkeğin başı kestane kızılı, karnı beyaz, sırtı krem rengi, öbür bölümleri boz kahverengidir; tepesinden gagaya kadar inen sarı bir şerit bulunur. Amerika ıslıkçınmın (Anas americana) başı boz, tepesi beyazdır. Deniz kıyılarında Avrasya ıslıkçınından çok daha az rastlanır.
Kılkuyruk (Anas acuta), adını erkeğin çok uzun ve sivri kuyruğundan alır. Kuzey yarıkürede yaygın biçimde bulunur. Türkiye’de göç sırasında ve kışın görülen bu türün erkeği yaklaşık 65 cm, dişisi 55 cm uzunluğundadır. Erkeğin başı ve gerdanı kahverengi, sırtı boz, alt bölümleri beyazdır.
Dalıcı Ördekler
Dalıcı ördekler besinlerinin hemen hemen tümünü suyun altından sağlar. İri, perdeli ayakları dalmalarına yardımcı olur. Karada güçlükle yürüyen bu ördekler üreme mevsimi dışında sudan pek çıkmazlar.
Patkalar, altıngözler, kara ördekler, pufla ördekleri, dikkuyruklar ve tarakdişler başlıca dalıcı ördekler arasında yer alır. Bunlardan patkaların (Aythya ve Netta cinsleri) gövdeleri yuvarlakça, başları iri, boyunları kısadır. Oldukça sessizdirler. Ayrıca hiçbirinde parlak tüylerden oluşan kanat aynası bulunmaz. Elmabaş patkanın (Aythya ferina) erkeğinde baş pas kızılı, göğüs ve kuyruk bölümleri siyah, sırt boz ve karın beyazdır. Türkiye’nin yerli kuşları arasında yer alır. Türkiye’de bu türün yanı sıra karabaş patka (Aythya marila), tepeli patka (Aythya fuligula), pasbaş patka (Aythya nyroca) türlerine de rastlanır. Pasbaşın beyaz karnı dışında başını ve gövdesini pas kızılı tüyler örter. Uzunluğu 56 santimetreyi bulan Macar ördeği (Netta rufina) de bir patka türüdür.
Altıngözler (Bucephala cinsi) kanatlarını hızla çırparak kolayca tanınan bir ıslık sesi çıkarır. Bu ördekler küçük yapılı ve sarı gözlüdür.
Adlarını uzun ve yukarı kalkık kuyruklarından alan dikkuyruklar büyük ölçüde güney yarıkürenin sıcak ve ılıman bölgelerinde yaşarlar. Avrupa’ya özgü tek tür olan bayağı dikkuyruk (Oxyura leucocephala) İç Anadolu Bölgesi’nin bazı sulak yerlerinde de üremekte ve kışı Göller Yöresi’nde geçirmektedir. Bu ördeğin erkeklerinde gövde kahverengi, baş beyaz ve ense siyah şeritlidir. Dikkuyruklar karaya ender olarak çıkar ve öbür dalıcı ördekler gibi suyun üstünde uyurlar. Türlerin çoğu tatlı sularda yaşar.
Ördeklerin birçoğu üreme mevsimi dışında zamanlarını denizde geçirir. Bunlar arasında yer alan pufla ördekleri yastık ve yatak içlerini doldurmakta kullanılan çok değerli kuştüyüyle ünlüdür. En yaygın türü olan bayağı pufla ördeği (Somateria mollissima) büyük sürüler halinde Norveç ve İzlanda’da yuva yapar. Dişi yuvayı göğsünden kopardığı tüylerle döşer. Pufla ördeklerinin sıkı biçimde korunduğu İzlanda’da üreme sürecine zarar vermemek için her 35-40 yuvadan 0,5 kilogramı
aşmayacak ölçüde tüy toplanmasına izin verilmektedir.
Kara ördekler de iyi birer yüzücü ve dalıcıdır. Sörfçü kara ördek (Melanitta perspicillata) Kanada ve Alaska’daki tayga ormanlarında ürer. Kara ördeklerin dişileri koyu kahverengi, erkekleri parlak siyah tüylüdür. Yalnız bayağı kara ördeğin (Melanitta fusca) erkeğinde göz çevresi ve kanat aynası beyazdır. Kara ördekler genellikle midye gibi deniz hayvanlarıyla beslenir.
Büyük tarakdiş (Mergus merganser), küçük tarakdiş (Mergus serrator) ve ak tarakdiş ya da sütlâbi (Mergus albellus) gibi türler dar gagalarının yanlarındaki bir dizi çıkıntı sayesinde kaygan balıkları kolayca yakalarlar.
Başka Ördekler
Suna ve angıt (Tadorna cinsi) bazı bakımlardan daha çok kazları andırır. Erkek ve dişi birbirine benzer görünüştedir. Ayrıca kazlarda olduğu gibi, erkekler yavruların korunmasına yardımcı olur. Bu ördekler genellikle kumlu ve çamurlu kıyılarda ürer. Tüyleri siyah, beyaz ve kızıl kahverengiyle alacalanmıştır.
Mançurya ördeği (Aix galericulata) belki de en süslü ve en parlak tüylü ördek türüdür. Bu ördekler yeryüzünün birçok yerine götürülerek bakım altına alınmıştır.
Güney Amerika kökenli, ağaçlarda yaşamaya uyarlanmış tırnaklı misk ördeği ya da moskof ördeği (Cairina moschata) doğada yabanıl yaşamını sürdürmekle birlikte uzun yıllar önce Yerliler tarafından evcilleştirilmiştir. Evcil misk ördekleri eti için beslenir ve birbirine yakın özellikte birkaç soydan oluşur. Yeşilbaştan türemiş çok sayıda evcil soydan Hint ördekleri yumurta verimlerinin, Pekin ördekleri et verimlerinin yüksekliğiyle tanınır.
