Orkide
Her iki yarıkürenin de çeşitli kesimlerinde, ama özellikle de tropik bölgelerde yetişen orkideler benzersiz ve ilginç biçimli çiçekleriyle ayırt edilen otsu bitkilerdir. Çiçeklerinin güzelliği nedeniyle 19. yüzyılda Asya ve Güney Amerika'nın tropik ormanlarından batı ülkelerine götürülen orkideler başka iklimlerde zor yetiştirildiği için kısa sürede dünyanın en pahalı ve değerli çiçekleri haline gelmiştir.
Büyüklük, biçim ve renk bakımından birbirinden çok farklı özellikler taşıyan orkidelerin, Orchidaceae familyasını oluşturan yaklaşık 35 bin kadar türü vardır. Kuzey yarıkürede yaygın olarak yetişen venüsçarığı (Cypripedium) adını, terliği ya da çarığı andıran çiçeklerinden almıştır. Ön tarafında bir ucu açık şişkince bir kese (dudak) bulunan bu beyaz, yeşil, kahverengi, mor ya da pembe çiçeklerin üzeri çizgiler ve beneklerle bezelidir. Ağaçların üzerinde yetişen tropik Cymbidium orkidelerinin çiçekleri tek tek değil bir gövde üzerinde birkaç tanesi bir arada bulunur. Çiçeklerin renkleri beyaz, yeşil, koyu mor ya da kahverengi arasında değişir.
Avrupa’ya tropik orkideler ilk kez 1731’de Bahama Adaları’ndan getirilmiştir. Günümüzde bu orkideler, ısısı ve nemi bu bitkilerin doğal ortamlarına göre ayarlanabilen özel seralarda yetiştirilebilmektedir. Tropik orkideler kendi doğal ortamlarında ağaçların tepelerinde ya da kayalık yamaçlarda yetişir ve kalın, beyaz iplikçikler halindeki kök demetlerini aşağıya doğru sarkıtır. Havadan nem emebilen bu kökler zarsı bir örtüyle kaplıdır. Ilıman yörelerin orkideleri ise genellikle toprakta yetişir; çiçekleri arı, kelebek, örümcek, kurbağa ve kertenkeleye, hatta maymuna ve insana benzeyen ilginç bitkilerdir.
Orkidelerde en çok böceklerle tozlaşmaya rastlanır. Bazı türlerin çiçekleri dişi böceklere benzediğinden çiftleşmek isteyen erkek böceklerin saldırısına uğrar; daha sonra bu böcekler ayaklarına ve kanatlarına yapışan çiçektozlarını çiçekten çiçeğe taşıyarak tozlaşmayı sağlar. Bazen de belli türleri yalnızca belli böcekler tozlaştırır. Örneğin, beyaz orkidelerin genellikle gece kelebekleriyle tozlaştığı bilinmektedir. Gece kelebekleri çiçeklerin borumsu uzantılarındaki balözü denen tatlı sıvıyı emmek için hortumlarını içeri uzatarak tozlaşmaya neden olur. Orkideler ayrıca böcekleri çekmek için güzel ya da kötü kokular salar.
Avustralya’da, tümüyle toprakaltında yetişen iki orkide türü bulunmuştur. Gövdeleri pullarla örtülü olan bu orkideler papatyalardakine benzer kömeç biçimindeki çiçeklerini toprağın altında açar, ama daha sonra tohumlarını saçabilmek için toprağı yararak dışarı çıkar.
Orkidelerden yalnızca süs bitkisi olarak değil başka amaçlarla da yararlanılır. Örneğin, Meksika’da yetişen bir orkide türünün meyvelerinden vanilya denen çok hoş kokulu beyaz bir toz elde edilir. Gıda ve parfüm sanayisinde koku verici olarak yararlanılan bu madde günümüzde yapay olarak üretilmektedir. Türkiye, İran ve bazı Avrupa ülkelerinde ise çeşitli orkidelerin (örneğin, Orchis, Ophrys ve Dactylorhiza) toprakaltındaki nişastalı yumruları toplanarak salep adıyla satışa sunulur. Öğütülüp toz haline getirilen bu yumrular gene aynı adla anılan sütlü sıcak bir içecek ile dondurma
yapımında kullanılır.
