Sıfat
Sıfat, varlıkların niteliğini gösteren ya da onu belirten sözcüklerdir.
Türkçe’de sıfatlar söz diziminde kesinlikle bulunması gereken bir nitelik taşımaz. Cümle örgüsü içinde isim türü sözcüklerin çeşitli niteliklerini göstermek ya da belirtmek için yer alır. Bu amaçla da isimlerin önüne getirilir. Türkçe’de sıfatlar yapılarına göre üçe ayrılır: Yalın sıfatlar, türemiş sıfatlar ve bileşik sıfatlar. Herhangi bir yapım eki almamış ya da başka bir sözcükle bileşmemiş olan sıfatlara “yalın sıfat” denir (az, çok , iyi, bir). İsim ya da eylem kök ve gövdelerinden sıfat yapma ekleriyle türetilmiş olan sıfatlar “türemiş sıfat”tır: Çiçek-li (bahçe), şeker-siz (çay), ulus-al (dil), yap-ay (madde), sevil-en (insanlar), beş-inci (sınıf) bunlara örnektir. “Bileşik sıfatlar” bileşik sözcük yapısındadır; iki ya da daha çok sıfat ya da başka sözcük türleriyle kurulur: Ağır+ başlı (insan), açık+ yürekli (insan), kara+biberli (yemek), bir kaç (gün), elden+düşme (araba), gün+ görmüş (insan).
Sıfatların İşlevleri ve Anlamları
Niteleme sıfatları isimlerin biçimlerini, renklerini, durumlarını, yerlerini, bağıntılarını ve buna benzer durumlarını belirtir: Yuvarlak (masa), eğri (çizgi), mavi (deniz), kırmızı (şapka), gerçekçi (yaklaşım), kimyasal, fiziksel (özellikler).
Belirtme sıfatları, isimleri sayı belirterek, soru sorarak, gösterme yoluyla ya da belgisiz olarak belirten sıfatlardır. Belirtme sıfatları da anlam ve işlevlerine göre dörde ayrılır: Gösterme sıfatları, soru sıfatları, belgisiz sıfatlar ve sayı sıfatları.
Gösterme sıfatları (işaret sıfatları), isimleri göstererek belirten sıfatlardır. Genellikle isimlerden önce bu, şu, o sıfatları getirilerek gösterme olayı gerçekleştirilir: Bu (kitap), şu (araba), o (ağaç).
Soru sıfatları, isimleri soru yoluyla belirtirler: Hangi (filmi seyrettiniz?), kaç (liranız var?), nasıl (bir insan?), kaçıncı (durakta inecekler?), kaçar (elma veriyor?).
Belgisiz sıfatlar, isimleri belgisiz olarak belirtirler: Bazı (insanlar), bir (gün), bütün (hayaller), birkaç (kilogram), nice (yıllar), fazla (telaş), çoğu (zaman) gibi.
Sayı sıfatları, sayı isimleriyle kurulan ve ismin sayısını çeşitli biçimlerde belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları asıl sayı sıfatları, üleştirme sayı sıfatları, kesir sayı sıfatları ve sıra sayı sıfatları olarak dörde ayrılır.
Asıl sayı sıfatları isimlerin kesin sayısını belirtir: Bir (lira), yüz (gün), bin (asker), on milyon (buzdolabı). Üleştirme sayı sıfatları isimlerin sayılarını bölüştürülmüş biçimde belirtir: Birer (hafta), beşer (ceviz). Kesir sayı sıfatları, isimlerin sayılarını kesirli olarak belirtir: Yüzde kırk (faiz), yüzde iki yü z (zam), dörtte bir (ekmek). Sıra sayı sıfatları da isimlerin sıralama ve bölümlemedeki yerlerini belirtir: Birinci (sıra), onuncu (araba), ellinci (yıldönümü).
Sıfatların çeşitli karşılaştırma dereceleri de vardır. Bu “daha, çok, pek, en, kadar” gibi belirteç ve ilgeçlerle oluşturulur: Yılan kadar sinsi, tilki gibi kurnaz (eşitlik derecesi); en güzel, çok çalışkan, daha sıcak, pek kibar (üstünlük derecesi).
Sıfatlar bazı eklerle anlam yönünden de birtakım değişikliklere uğramaktadır. Sözgelimi -ca, -msı, -mtırak ekleri sıfatlarda yakınlık, benzerlik belirtir: Güzelce, hınzırca, yavaşça, tenhaca, insanca, acımsı, tatlımsı, yeşilimtrak. Sıfatlarda küçüklük belirten ekler ise -cık, -cak, -rak ekleridir: Ufacık, küçücük, yumuşacık, büyücek, ufarak.
Sıfatların ilk hecelerinin sonundaki ünsüz p, m, r, s ünsüzlerinden biriyle değiştirilerek ya da ilk hecenin sonuna bu ünsüzlerden biri eklenerek pekiştirme yapılabilir: Kırmızı/ kıpkırmızı, kara/kapkara, boş/bomboş, beyaz/ bembeyaz, temiz/tertemiz, çıplak/çırçıplak, bütün/büsbütün, mavi/masmavi.