Kısaltma
Günlük yaşamda sık sık kullanmak zorunda kaldığımız “kilogram" sözcüğünü konuşmalarımızda “kilo” , yazıda ise “kg” diye belirtiriz. Gene buna benzer kısaca söyleyişler yaşamımızın hemen her kesitinde karşımıza çıkar. Otomobile kısaca “oto” , televizyona “TV” dediğimiz olur. “Profesör” sözcüğünün yazımdaki kısaltması “Prof.”u konuşurken de çoğu kez kullanırız. “Türkiye Büyük Millet Meclisi” yerine TBMM, orduya yönelik malzeme üreten “Askeri Elektronik Sanayii” yerine ASELSAN, her gün alışveriş sırasında karşılaştığımız “Katma Değer Vergisi” yerine KDV, haberleşme konusunda sık sık başvurduğumuz bir kurum olan “Posta, Telgraf, Telefon İdaresi” yerine PTT deriz. Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi bir sözcüğü ya da sözcük öbeğini kısa bir duruma getirme işine ve bu kısaltılmış biçime “kısaltma” denir.
Kısaltma zamandan ve yerden kazanma, kolay iletişim sağlama, birçok sözcükten oluşan adları kolayca akılda tutma gereksiniminden doğmuştur. Kısaltmalar kalıplaşmış biçimleriyle kullanılır ve herkes bu biçimleri çeşitli kaynaklardan ya da kullanım sırasında öğrenir. Her dilin kendine göre kısaltmaları olduğu gibi uluslararası kullanılan kısaltmalar da vardır. Uluslararası birçok kuruluşun kısaltması özgün adına göre yapılmıştır ve bu biçimiyle kullanılır. Dilimize “Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü” diye çevirdiğimiz “United Nations Educational Scientific and Cultural Organizations” bütün dünyada özgün adının kısaltmasıyla UNESCO diye bilinir.
Uluslararası ilişkilerin yoğunlaştığı, insanların çeşitli amaçlarla yolculuk yaptığı, turizmin alabildiğine yaygınlaştığı çağımızda uluslararası kullanılan kısaltmalar da çoğaldı. Bu yüzden havaalanlarında, limanlarda, garlarda, lokantalarda, bankalarda ve bunlara benzer yerlerde uluslararası kullanılan kısaltmalara artık sık sık rastlıyoruz. Kısaltmaların fazlaca kullanıldığı bir alan da bilim dallarıdır. Matematik, fizik, kimya, iktisat gibi bilimlerde işlemleri kolaylaştırmak, zaman kaybını önlemek amacıyla birçok kısaltma kullanılır.
Bir sözcüğü ya da sözcük öbeğini kısaltmak için belirli yöntemler vardır. Ayşe, Haşan, Tuncer gibi kişi adları adın baş harfiyle A., H., T. olarak gösterilir. Birkaç sözcükten oluşan özel adlar ise her sözcüğün ilk harfi kullanılarak kısaltılır: ÇEK (Çocuk Esirgeme Kurumu), KKTC (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti), SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu). Bu tür kısaltmalarda özel adı oluşturan sözcüklerin ilk harflerinin bazen tümü kullanılmaz. “Türkiye Radyo Televizyon Kurumu” nun kısaltması TRTK olması gerekirken TRT’dir. Kısaltılmış biçimleri belirli olan sözcüklerden ya da her sözcüğü birkaç harften oluşan kısaltmalar da vardır: Ed.Fak. (Edebiyat Fakültesi), Hv.Kuv. (Hava Kuvvetleri), Lv.Sa.Al.Kom. (Levazım Satın Alma Komisyonu). Bazı özel adlar ilk iki ya da üç; tür adları da ilk üç harfleri belirtilerek kısaltılır: Fr. (Fransızca), Alm. (Almanca), doğ. (doğumu), biy. (biyoloji). Kısaltmalardan sonra genellikle nokta konmasına karşılık yazış kolaylığı sağlamak amacıyla kurum adlarında harflerin arasına ve sona nokta konmaz. Bu durumda kısaltmalara ek getirilirken kesme imi kullanılır: ABD’ye, Bağ-Kur’a GAP’tan. Noktalı kısaltmalarda ise kesme imi kullanılmaz: Gn.Kur.dan (Genel Kurmay’dan).
Belirli kurallar dışında yapılan kısaltmalar da vardır. Bir yazar, bir bilim adamı özel çalışmasında ya da yazısında kendine göre oluşturduğu kısaltmaları kullanabilir. Ayrıca halk arasında, konuşmalarda da özel kısaltmalar oluşturulur. Nizamettin yerine “Nizam” , Ercüment yerine “Ercü” , akümülatör yerine “akü” , basketbol yerine “basket” denmesi bu tür kısaltmalara örnektir. Bunlar halkın kendi kendine oluşturduğu, kullandığı kısaltmalardır ve bu tür kısaltmalara “budama” denir.