Hazır Giyim Sanayisi
Hazır giyim sanayisi, giysilerin tasarımı ve üretimiyle ilgili sanayi dalıdır. Dokuma fabrikalarında üretilen kumaşın yanı sıra, ayrı ayrı fabrikalarda üretilen iplik, düğme, fermuar ve çeşitli süsler bu sanayi dalının gereçlerini oluşturur. Giysi yapımcıları bu tür gereçleri öbür fabrikalardan satın alırlar ve dikilmiş giysileri mağazalara satarlar.
Giysi yapımının ilk aşaması giysilerin tasarımıyla başlar. Desinatörlerin çizdikleri giysi modelleri daha sonra terzilerce muslin benzeri ucuz bir kumaşa uygulanır. Modelin seçilen kumaşa uygulanarak dikilmesinden önce desenlerde değişiklikler yapılabilir.
Çok sayıda üretilecek modellerin her biri için karton, kontrplak ya da metalden kalıplar hazırlanır. Bu kalıplar biçki bölümüne gönderilir. Bu bölümde kumaşlar büyük masalar üzerine yayılır ve bazen 50 ya da 100 kat kumaş üst üste konur. Kalıp bu katların en üstüne konularak tebeşirle çevresi çizilir. Daha sonra büyük biçki makineleri kumaş katlarının tümünü keser. Günümüzde önde gelen giysi üreticileri bilgisayarla çalışan otomatik biçki makineleri kullanmaktadır. Biçki için artık laser ışınlarından bile yararlanılmaktadır.
Biçilen parçalar bundan sonra, içinde çok sayıda dikiş makinesi bulunan bölüme gönderilir. Kadın ve erkek giysileri dikim sırasında 40 ayrı işlemden geçer. Bir makineyle düz dikişler yapılırken, öbürüyle giysinin kolları takılır. Biri ilik açarken, öbürü düğmeleri diker. Modern makineler insanlardan daha çabuk ve hatasız çalıştığı için, elle yapılacak iş çok azdır. Makinelerin çoğu otomatiktir ve bilgisayarla çalışır. Modern dikiş makineleri dakikada 5.000 ilmek diker. Aynı zamanda ileri, geri ve zikzak da dikebilir. Bazıları düğme ilikleri açabilir, kumaş üzerine nakış işleyebilir. Bazı makinelerde dikiş türünü değiştirmek için elle çalıştırılan kollar bulunurken, bazıları otomatiktir.
Dikimi tamamlanan giysiler büyük buharlı ütülerle ütülenir. Daha sonra giysiler ambalaj ve etiketleme işlemleri tamamlanarak toptan ya da perakende satış mağazalarına gönderilir.
Başlıca Merkezler
Hazır giyim sanayisinin başladığı ülke olan ABD’de bu sanayinin merkezi New York’tur. Önceleri ABD’deki giyim sanayisinin yüzde 90’ının üretim ye satış bölümleri New York’tayken, birçok kuruluş üretim bölümlerini işçiliğin daha ucuz olduğu güney eyaletlerine taşımıştır. Öbür önemli merkezlerden bazıları da Chicago, Los Angeles, Dallas ve Miami’dir.
20. yüzyılın başlarında New York’ta işçi olarak çalıştırılabilecek çok sayıda göçmen bulunması dolayısıyla, bu kent giyim sanayisinin merkezi olmuştu. Bu göçmenler kalabalık, havasız ve kirli işyerlerinde çalışmak zorunda kalıyorlardı. İçlerinde bir günlüğüne işe alınanlar bile oluyordu. Deneyimli işçiler iyi para kazansa da çalışma saatleri uzundu ve iş güvenlikleri yoktu. 20. yüzyılın ortalarında giyim sanayisinde çalışan işçileri temsil eden sendikalar bu kötü çalışma koşullarını düzeltmek konusunda çetin bir mücadele verdi.
Dünyanın moda merkezi olarak bilinen Fransa’da giyim ve dokuma ürünleri ülkenin en önemli ihraç malları arasında yer alır. Her ülkeden büyük giyim mağazalarının temsilcileri, ünlü modacıların koleksiyonlarını görmek için yılda birkaç kez Paris’e gelirler. Düzenlenen defilelerde gördükleri modellerden bazılarını satın alıp fabrikalarında aynı model giysiler üreterek kendi mağazalarında daha ucuza satarlar. Öte yandan bazı modeller tek olarak satılır, böylece bu modeli yalnızca onu satın alan kimse giymiş olur.
Hazır giyim sanayisi açısından önem taşıyan moda defilelerinin yapıldığı öbür Avrupa kentleri ise Londra ve Roma’dır. Önceleri ayakkabı yapımı ve öbür deri eşya sanayisiyle tanınan İtalya’da 1960’lardan sonra giyim sanayisi de önem kazandı. Gene 1960’lardan bu yana çok zevkli giysiler üreten merkezlerden biri olan Londra, nitelikli erkek giysileri ve yünlü giyim eşyalarıyla ünlüdür.
1970’lerden başlayarak Avrupa ülkelerinin ve ABD’nin Japonya, Hong Kong, Hindistan gibi ülkelerden giyim eşyası almaya başlaması bu sanayi dalında bir değişim yarattı. Japonya ve Hong Kong yapay (sentetik) kumaş üreten başlıca ülkeler arasında yer alır. Hindistan ise çok miktarda pamuklu kumaş üretip satmaktadır. 1970’lerden sonra hazır giyim sanayisinin geliştiği öbür ülkeler Portekiz, İsrail, İsveç, İspanya, Almanya Federal Cumhuriyeti, İsviçre, Tayvan ve Güney Kore’dir.
Hazır Giyim Sanayisinin Gelişimi
Eskiçağlarda, insanlar giysilerini hayvan derilerinden ya da bulabildikleri uygun gereçlerden yapmak zorundaydılar. Dokuma ve nakış Ortadoğu’daki eski uygarlıklar zamanında gelişti. Sivri kemikler iğne, sicim inceliğinde deri şeritler de iplik olarak kullanılıyordu.
Ortaçağda Avrupa’da demir iğneler kullanılmaya başladı. Yoksul kişiler, seri üretimin başlamasıyla mağazalardan ucuza giysi satın alma olanağı buluncaya kadar giysilerinin çoğunu evde kendileri yapıyorlardı. Oysa zenginler, eski uygarlıklar döneminde bile giysilerini diktirmek için başkalarını çalıştırıyor ya da dış ülkelerden çorap, ayakkabı ve dantel gibi giyim eşyalarını getirtiyorlardı.
Bugün bildiğimiz anlamda hazır giyim sanayisi ancak 19. yüzyıl ortalarından sonra gelişme gösterdi. Birçok etken hazır giyime talebin artmasına yol açtı. Örneğin, Massachusetts’teki New Bedford’da ilk olarak 1830’da şirketler, kentte yalnızca birkaç gün kaldıkları için giysi diktirmeye zaman bulamayan balina avcılarına hazır giyim eşyası üretip satmaya başladı. 1849’da altın aramak amacıyla akın akın California’ya gelenler de gene bir hazır giyim talebi yarattı. ABD’deki iç savaş boyunca (1861-65), hükümet şirketleri orduya üniforma yapımı için görevlendirmiş ve ilk olarak standart beden ölçüleri kullanılmıştır.
Hazır giyim sanayisinde asıl gelişme makinelerin kullanımıyla gerçekleşmiştir. Bundan sonra standart ölçülerde çok sayıda giysi üretilmeye başlandı. 1850’de yaygınlık kazanan Isaac M. Singer patentli dikiş makineleri giyim sanayisinin hızla gelişmesine yol açtı. 1860’ta İngiltere’de biçki makineleri geliştirildi ve böylece kat kat kumaşı birden biçme olanağı doğdu. 19. yüzyılın sonlarında da ABD’de ilk kez ilik açan makineler yapıldı. Elle ütü yerine presle ütü yapılmaya başlandı. Bütün bu gelişmeler hem nitelikli, hem de ucuz giysilerin üretildiği fabrikaların kurulmasına yol açtı.
Demiryollarının yaygınlık kazanması, ulaşım koşullarının gelişmesi malların mağazalara taşınmasını kolaylaştırdı. Ulaşılamayan yerlerde yaşayanların posta ile siparişte bulunabilmeleri için giysiler gazete, dergi ve kataloglarla tanıtılmaya başlandı. Giysi modelleri konusunda herkesin aynı zamanda bilgi edinmesi sonucunda, moda daha hızlı yayılır ve değişir oldu. 20. yüzyılda yapay ve ucuz kumaşların geliştirilmesiyle çok çeşitli giyim eşyası üretilebildi.
Türkiye’de 1950’lerde çocuk giyim eşyasıyla başlayan bu sanayi dalındaki gelişmeler 1965’ten sonra hızlanmıştır. Günümüzde atölye tipi küçük işyerlerinin sayıca çoğunlukta olduğu giyim sanayisinin dışarıya satılan dokuma ürünleri içindeki payı yüzde 50’ye yaklaşmaktadır. Türk modacılarının hazırladığı giysiler de ülke içinde ve dışında gerçekleştirilen defilelerde ilgiyle izlenmektedir. Bu gelişmeler İstanbul’daki Hazır Giyim Lisesi’nin yanı sıra stilist yetiştiren birçok özel dershanenin açılmasına da neden olmuştur.
