Sir Henry Morton Stanley
Yaptığı gezilerle Orta Afrika’nın keşfinde önemli bir rol oynayan Henry Morton Stanley, Galler’in
Denbigh kentinde evlilik dışı bir çocuk olarak dünyaya geldi ve John Rowlands adıyla vaftiz edildi. Önce bir yetiştirme yurdunda, sonra annesinin akrabalarının yanında kaldı. Yoksulluk içinde geçen çocukluk yıllarından sonra 1859’da ABD’nin New Orleans kentine giden bir gemide kamarot oldu. New Orleans’ta Henry Morton Stanley adlı bir tüccarla tanıştı. Ona yardım eden ve adını veren bu arkadaşının ölümü üzerine yalnız kalan Stanley, asker olarak Amerikan İç Savaşı’na katıldı. Başından birçok serüven geçtikten sonra gazete muhabirliğine başladı. Yazılarındaki canlı anlatımla kısa sürede adını duyurdu. Dünyanın birçok yerindeki önemli olayları izlemekle görevlendirildi.
İskoç kâşif David Livingstone 1866’da büyük keşif gezilerinden üçüncüsüne çıkmıştı. Orta Afrika’daki gölleri ve Nil’in kaynağını araştırmak için çıktığı bu gezide Livingstone’dan hiçbir haber alınamamıştı. New York Herald gazetesi Livingstone’ı bulmak için Stanley’yi görevlendirdi. Kasım 1871’de Tanganika Gölü kıyısındaki Ujiji’ye gelen Stanley, burada yiyeceği ve ilaçları tükenmiş olarak hasta yatan Livingstone’ı buldu. Livingstone’ı iyileştiren ve bir süre onunla birlikte Tanganika Gölü'nde araştırma yapan Stanley, daha sonra araştırmalarını sürdüren Livingstone’dan ayrılarak İngiltere’ye döndü ve How I Found Livingstone (1872; “Livingstone’ı Nasıl Buldum”) adlı kitabını yayımladı. 1873’te Kraliyet Coğrafya Derneği’nin madalyasıyla ödüllendirildi.
Livingstone’ın 1873’te ölümünden sonra Stanley, Orta Afrika’daki ırmakları araştırarak Livingstone’ın yarım kalan keşif çalışmasını tamamlamaya karar verdi. 1874’te Doğu Afrika kıyısından yola çıkarak büyük Victoria ve Tanganika göllerine, sonra da Kongo Irmağı’nın yukarı çığırında Nyangwe’ye ulaştı. Burdan yola çıkıp ırmağı izleyerek Kongo Irmağı’nın Atlas Okyanusu’na döküldüğü yerin yakınındaki Boma’ya kadar olan 2.500 kilometrelik yolu 10 ayda geçti. Bu çok zor yolculukta yanındaki bütün Avrupalı arkadaşları ve Afrikalı yardımcılarının çoğu ölmüş, Stanley’nin siyah saçları da ağarmıştı; ama bu geziyle Kongo Irmağı’nın akış yönü tam olarak belirlenmişti. Stanley bu gezisini ünlü kitabı Through the Dark Continent’ta (1878; “Karanlık Kıta Boyunca”) anlattı. Stanley daha sonra Belçika Kralı II. Leopold’ün önerisiyle Kongo’ya bir başka keşif gezisi düzenledi.
1887-89 arasındaki üçüncü keşif gezisinde Stanley, Mehdi Ayaklanması nedeniyle Albert Gölü yakınında kuşatılmış durumda kalan, Mısır’ın Ekvator Valisi Mehmed Emin Paşa’yı kurtardı ve doruğu karlı Ptolemaios Ay Dağları’nı (bugün Ruwenzori Sıradağları) keşfetti. Stanley bu gezisini de In Darkest Africa (1890; “Afrika’nın Karanlığında”) adlı kitabında anlattı. 1899’da “sir” unvanı alan Stanley son yıllarını Surrey’deki küçük çiftliğinde geçirdi.
