Sudan
Sudan, Afrika’nın kuzeydoğusunda, Kızıldeniz’in kıyısında yer alan bağımsız bir cumhuriyettir. Kuzeydoğudaki Kızıldeniz kıyısı dışında ülke Mısır, Libya, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Zaire, Uganda, Kenya ve Etiyopya ile çevrelenmiştir. Doğudan batıya en geniş yerinde 1.577 kilometrelik uzunluğuyla,
Sudan Afrika kıtasının en büyük yüzölçümlü ülkesidir. Ama büyük bir bölümü insan yaşamayan sıcak ve kurak çöllerle kaplı olduğu için, nüfusu yüzölçümüne göre çok düşüktür.
Sudan’ın en büyük özelliği Nil Irmağı’nın ülke topraklarından geçmesidir. Irmağın iki kolu olan Beyaz Nil ve Mavi Nil Sudan’ın başkenti Hartum’da birleşir. Sudan topraklarının Hartum’un kuzeyinde kalan bölümü, Nil vadisi dışında baştan başa çöllerle kaplıdır. Hartum’dan güneye doğru inildikçe yağmur oranı ve toprağın verimliliği artar. Bu bölge fundalıklar, savanlar ve tropik yağmur ormanlarıyla kaplıdır. Sudan’da fil, aslan, pars, suaygırı, zürafa ve antilop gibi yabanıl hayvanlar, ayrıca çeşitli kuşlar yaşar.
Sudan’ın adı, İS 9. yüzyılda bölgeyi fetheden Araplar’m verdiği Biladü's-Sudan (“Siyahlar Ülkesi”) adından gelir. Ülkenin güneyinde yaşayanların çoğunluğu Sudanlı’dır. Avcılık, balıkçılık yapan ve sığır besleyen bu halk, sazlarla kaplı kulübelerde yaşar. Güneyliler yerel dinlere ya da Hıristiyanlık’a bağlıdır. Ülkenin kuzeyinde yaşayan Arap ve Nübyeli karışımı halkın büyük bir bölümü Müslüman’dır; çoğunluğu çiftçi ve köylüdür. Ülkede çok sayıda göçebe de bulunur.
Sudan’ın güney kesiminde büyük yerleşimler yoktur. Kızıldeniz kıyısında yer alan iç ve dış ticaret limanı Port Sudan ile başkent Hartum, ülkenin kuzeyindeki başlıca yerleşim merkezleridir. Hartum’un güneyinde, Nil’in iki ayağı arasında kalan geniş ovaya Cezire denir. Mavi Nil’e bağlı sulama kanalları ile sulu tarım yapılan bu bölgede yetiştirilen yüksek nitelikli pamuk dış ülkelere satılır. Ülkenin ortasında bulunan Kordofan bölgesinde yetişen bazı Afrika akasyalarından arapzamkı elde edilir. Tahıl ve yerfıstığı gibi tarım ürünleri yetiştirilir. Ormanlık bölgelerden maun gibi değerli ağaçlar elde edilir. Kömür ve maden çıkarımının çok düşük olduğu Sudan’da modern sanayi kuruluşları yok denecek kadar azdır.
Sudan’daki karayollarının büyük bölümü topraktır. Bunlar yağmurda kullanılamaz hale gelir. Port Sudan’da başlayan bir demiryolu kuzeydeki önemli yerleşim birimlerini birbirine bağlar. Nil Irmağı’nın üzerinde işleyen gemilerle Cuba’ya kadar yolcu ve mal taşınır. Hartum Afrika’nın doğusundaki en önemli havayolu ulaşım merkezlerinden birisidir.
Tarih
Sudan’ın erken dönem tarihi, özellikle İÖ 11. yüzyıldan İS 4. yüzyıla kadarki Eski Mısır tarihi ile bağlantılıdır. 7. yüzyılda Mısır’ı fetheden Araplar sonradan Sudan’ın kuzeyini de ele geçirdiler. Ülke yüzyıllar boyunca yarı
Arap, yarı Afrikalı yerel krallar ve kabile şeflerince yönetildi. Kuzeyde yaşayanlar sık sık güneyden köle topladılar. Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa, özellikle ordularına asker toplamak amacıyla 1820-21 yıllarında Sudan’ı fethetti. Böylece Sudan, bütün Nil havzasını bir bayrak altında toplamayı amaçlayan
Mısır’ın yönetimine girdi. Mısırlılar Avrupa’nın desteğini sağlamak amacıyla İngiliz görevliler getirdiler. Bunların en ünlüsü olan general Charles George Gordon adaletli bir yönetim kurmaya ve kölelik düzenini
kaldırmaya çalıştı. Ne var ki, Sudanlılar’ın büyük bir bölümü çok güç koşullar altında yaşamayı sürdürüyordu. Bu yüzden Mehdi olduğunu iddia ederek ortaya çıkan tarikat önderi Muhammed Ahmed İbnü’s-Seyyid Abdullah’ın başlattığı ayaklanmayı desteklediler. Mehdi 1882’de Sudan halkını Mısır yönetimine karşı kışkırtmaya başladı. 1885’te Hartum’u aldı; bu sırada general Gordon ayaklanmacılarca öldürüldü.
Mısır 1882’de İngilizler’in işgaline uğramıştı. 1886’da İngiliz ve Mısır orduları birlikte, Sudan’ı yeniden ele geçirmeye başladılar. 1898’de Abdullah bin Muhammed yönetimindeki Sudan ordusu, Hartum yakınlarındaki
Omdurman’da yapılan savaşta general Herbert Kitchener’ın birliklerine yenildi. Ülke 50 yıl boyunca Mısır-İngiliz ortak yönetimi altında yaşadı.
1930’larda ve 1940’larda gelişen Sudan milliyetçiliği, Sudan’ın 1956’da bağımsızlığını kazanmasıyla sonuçlandı. 1969’da kuzeydeki subaylar hükümeti devirdiler ve general Cafer Numeyri komutasında bir Devrim Komuta Konseyi kuruldu. 1970’te dinci çevrelerin, 1971’de de komünistlerin düzenlediği hükümet darbeleri bastırıldı ve yapılan bir halkoylamasıyla devlet başkanı seçilen Numeyri 1972’de konseyi dağıttı. Ülke bir süre barış içinde yaşadı. Daha sonra Numeyri ülkeyi şeriata göre yönetmek isteyerek yasaları buna göre düzenlemeye başladı. Bu yüzden güneyli putperest ve Hıristiyan Sudanlılar yönetime karşı ayaklandılar. 1985’te, Savunma Bakanı General Abdurrahman Sivar ed-Dahab bir darbeyle yönetimi ele geçirerek
Numeyri’yi iktidardan düşürdü. Yeni bir anayasa hazırlandı ve 1986’da seçimler yapıldı. En güçlü parti olan Ümmet Partisi bir koalisyon hükümeti kurduysa da, kuzeyde güçlenen Ulusal Islami Cephe’nin de koalisyona katılması sorunları artırdı. 1989’da yeni bir hükümet darbesi yapıldı. Ama güneyde şeriat uygulamasının kaldırılmasını isteyen Sudan Halk Kurtuluş Ordusu ile general Ömer el-Beşir başkanlığındaki yeni hükümet arasında bir anlaşmaya varılamadı.
Sudan'a İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 2.503.890 km2.
Nüfus: 27.268.000 (1989).
Yönetim: Bağımsız cumhuriyet.Başkent: Hartum.
Doğal Yapı: Güneyde Nil Irmağı'nın akaçladığı verimli ve kısmen ormanlık bir bölge bulunur. Kızıldeniz kıyısında denize paralel uzanan dağ dizisi yer alır. En yüksek nokta Kinyeti Dağı'dır (3.187 metre). Ülkenin kuzeyinin büyük bir bölümü çöllerle kaplıdır.
Başlıca Ürünler: Pamuk, yerfıstığı, arapzamkı.
Önemli Kentler: Hartum, Port Sudan, Omdurman.
Eğitim: Zorunlu değildir.
