Tanzanya
Tanzanya, Doğu Afrika kıyısında bağımsız bir cumhuriyettir. Ülkenin kıta üzerindeki topraklarını oluşturan Tanganika ile doğu kıyısı açıklarındaki Zengibar ve Pemba adalarından oluşan Zengibar’ın 1964’te birleşmesiyle Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti kurulmuştur. (Zengibar ve Pemba adaları ZENGİBAR sayfasında ayrıca anlatılmıştır.)
Tanzanya’nın Hint Okyanusu kıyısında uzanan oldukça dar kıyı ovası ülkenin iç bölümlerinde, 1.400 metreye kadar yükselen bir yaylaya dönüşür. Yerkabuğundaki bir dizi kırığın oluşturduğu Büyük Rift Vadisi, Doğu Afrika’nın büyük bölümünde olduğu gibi Tanzanya’da da sarp dağlar ve büyük çöküntü alanlarıyla ilginç yüzey şekilleri oluşturur. Tanzanya’nın güneybatı köşesindeki Malavi Gölü (eski adıyla Nyasa Gölü) ve daha kuzeydeki Tanganika Gölü, Büyük Rift Vadisi’nin üzerinde yer alır. Dünyanın ikinci derin gölü olan Tanganika Gölü’nün derinliği 1.435 metreye ulaşır. Tanzanya’nın kuzey sınırında Afrika’nın en büyük gölü olan Victoria Gölü vardır.
Tanzanya’nın başlıca dağları ülkenin kuzeyindeki dağlık bölgededir. Volkanik dorukları 5.895 metreye ulaşan ve Afrika’nın en yüksek dağı olan Kilimanjaro ile 4.566 metre yüksekliğindeki Meru Dağı da buradadır.
Tanzanya, tropik bölgede yer alır. Ülkenin kıyı bölgelerinde iklim çok sıcak ve genellikle rahatsızlık verecek kadar nemlidir. İç bölgelerde de hava sıcaklığı oldukça yüksektir ve mayıstan ekime kadar olan serin mevsimde yağış azdır. Göllere yakın yerler ve ırmak vadileri dışında Tanzanya sulak bir ülke değildir. Bunun sonucu olarak toprakların büyük bölümü funda türü bitkilerle ya da küçük kümeler halindeki ağaçlıklarla kaplıdır.
Çok zengin bir hayvan varlığı olan Tanzanya’da 14.800 km2’lik bir alanda kurulmuş olan Serengeti Ulusal Parkı, Afrika’daki en önemli hayvan koruma bölgesidir. Yabanıl yaşamın çok zengin olduğu bir başka bölge de’Ngorongoro krateri çevresidir. Ülkenin büyük bölümündeki çeçe sinekleri sığır yetiştirilmesine olanak vermez.
Halk
120 kadar farklı Siyah Afrikalı etnik grubun yaşadığı Tanzanya’da çoğunluğu Bantu dil grubundaki kabileler oluşturur. Öbür iki temel dil grubu Nil ve Kuşi dil gruplarıdır. Nil dil grubu içinde yer alan, uzun boylu, göçebe ve savaşçı bir ırk olan Masailer, eskiden sığır sürüleriyle birlikte düzlüklerde dolaşır, gittikleri yerlerde bulunan yerleşik kabilelere saldırırlardı. Kıyı şeridinde yaşayan Svahililer çok eskiden beri dış dünya ile ilişki kurmuşlardır. Doğu Afrika’da yaşayan değişik halklar arasındaki iletişimde Svahili dili kullanılır. Birçok Tanzanyalı kendi geleneksel dinlerine bağlıdır; ama toplam nüfusun yüzde 40’ını Hıristiyanlar, yüzde 30’unu da Müslümanlar oluşturur.
Tanzanya’da Afrikalılar’ın yanı sıra, özellikle kentlerde ve kıyı bölgelerde yerleşmiş olan çok sayıda Asyalı (Hintli ve Pakistanlı) ve Arap vardır. Ülkede az sayıda da Avrupalı yaşar. Son yıllarda ilk ve ortaöğretim büyük ölçüde gelişmiştir. Dar es-Selam’da bir üniversite vardır.
Tanzanya’nın başkenti ve en büyük kenti, adı “barış limanı” anlamına gelen Dar es-Selam’dır. Ülkenin öbür önemli kentleri, kuzeydeki sisal üretim bölgesinin merkezi olan liman kenti Tanga, ülkenin iç bölgesinde yer alan Tabora ve Dodoma ile Victoria Gölü’nün güney kıyısındaki Muansa’dır. Tanzanya’nın başkentini, giderek büyüyen bir kent olan Dodoma’ya taşımak için çalışmalar sürdürülmektedir.
Tarım
Kırsal kesimde yaşayanların çoğu, kendi kullanımları için darı ya da mısır gibi tahıllar, fasulye, manyok, tatlı patates ve muz yetiştirir. Kahve ve pamuk yetiştirip satanlar, sığır, koyun ya da keçi besleyenler de vardır. Dışarı satılan başlıca ürünler, liflerinden halat ve sicim yapılan sisal, kahve ve pamuktur.
Tanzanya maden yönünden oldukça zengindir. Tanganika Gölü yakınlarındaki Uvinza’da ve kıyı bölgesinde tuz çıkarılır. Çıkarılan öbür madenler altın, gümüş, mika ve kalaydır. Malavi Gölü yakınlarında çok zengin kömür ve demir cevheri yatakları vardır, ama bu yataklar çok az işletilmiştir. Kentler ve fabrikalar için gerekli olan elektriği hidroelektrik enerji santralları sağlar. Sanayi genellikle tarım ve orman ürünlerine dayalıdır. Birçok önemli şirket ve sisal üretim alanlarının çoğu devletin denetimindedir.
Dar es-Selam demiryolu ile Kigoma ve Muansa’ya bağlıdır. Bir başka demiryolu hattı Tanga’yı Kenya’daki Mombasa’ya bağlar. Çin Halk Cumhuriyeti’nin yardımıyla yapılmış olan Tanzanya-Zambia Demiryolu, Dar es-Selam’dan Zambia sınırına uzanır. Ülkenin başlıca havalimanları Dar es-Selam ve Kilimanjaro’dadır; ayrıca küçük havaalanları da vardır.
Tarih
Tanzanya’da bulunan fosil kalıntıları, ilk insanların günümüzden binlerce yıl önce Afrika’nın bu bölümünde yaşamaya başlamış olduğunu göstermektedir. Çok sonraları ülkenin iç bölümlerine Afrikalıların yerleşmesinin ardından, Araplar kıyı boyunca ticaret merkezleri kurdular. Portekizliler 15. yüzyılın sonlarından başlayarak kıyıdaki bu yerleşimleri Hindistan’a yaptıkları yolculuklarda konaklama yeri olarak kullandılar ve kıyıdaki krallıklarda yaşayan Araplar’la birçok kez savaştılar. 1730’larda Araplar Portekizliler’i bölgeden çıkarmayı başardılar.
Günümüzde Umman’ın başkenti olan Maskat’ın sultanı, 1840’larda ülkesinin başkentini Tanganika kıyısı açıklarındaki Zengibar Adası’na taşıdı. Sultanın adamları Afrikalı köle ve fildişi toplamak için Tanganika içlerine kadar gittiler. Bu gezilerden dönüşlerinde gördükleri çok büyük göllerden söz ettiler. Mombasa’daki Alman misyonerler bu anlatılanlara dayanarak, bölgedeki üç büyük gölü (Malavi, Tanganika ve Victoria göllerini) birleşik olarak bir içdeniz gibi gösteren bir harita çizdiler.
Bu harita Sir Richard Burton ve John Hanning Speke adlı İngiliz kâşiflerini bölgede keşif gezileri yapmaya özendirdi. Burton ve Speke 1858’de Tanganika Gölü’nü keşfetti. Speke aynı yıl Victoria Gölü’nü ilk kez gördü ve 1862’de bu gölün Nil Irmağı’nın kaynaklarından biri olduğunu ortaya koydu; ama onun bu görüşünün herkesçe kabul edilmesi için bir süre geçmesi gerekti. Tanganika’da araştırmalar yapan öbür kâşifler arasında David Livingstone ve Sir Henry Morton Stanley de vardır.
1880’lerde denizaşırı sömürgeler aramaya başlayan Almanlar’ın gönderdikleri bir temsilci, yerel kabile başkanlarıyla antlaşmalar yaparak Almanya’nın Doğu Afrika’da önemli bir etkinlik kazanmasını sağladı. Tanganika 1891’de Alman koruması altına girdi. Yıllarca Afrikalı Yerliler’in ve Araplar’ın sert direnişleri ile karşılaşan Almanlar bölgede demiryolları döşediler ve sisal gibi bazı ürünlerin tarımını başlattılar.
I. Dünya Savaşı sırasında İngiltere’nin denizden ablukaya alarak Almanya ile bütün bağlantısını kestiği Alman Doğu Afrikası, uzun bir direnişten sonra 1916’da İngiliz kuvvetlerince işgal edildi. Yöre savaştan sonra Tanganika Toprakları adı altında Milletler Cemiyeti adına İngiliz manda yönetimine verildi. Tanganika II. Dünya Savaşı’ndan sonra Birleşmiş Milletler vesayet yönetimi altına girdi. Vesayet antlaşması uyarınca ülkenin yeni siyasal yapısını oluşturma görevi İngiltere’ye verildi.
Aralık 1961’de Tanganika’nın bağımsızlığı resmen ilan edildi. Aralık 1963’te de Zengibar bağımsızlığını ilan etti. Ocak 1964’te Siyah Afrikalılar’ın desteklediği bir ayaklanmayla Zengibar hükümeti devrilerek cumhuriyet ilan edildi. Tanganika ve Zengibar yönetimleri arasındaki görüşmeler sonucunda Nisan 1964’te iki ülke Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti adı altında birleşti. Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti, Afrika Birliği Örgütü’nde etkin bir rol oynadı ve Afrika’daki bağımsızlık mücadelelerini destekledi. Baskıcı yönetimler altında bulunan Uganda ve Burundi gibi komşularıyla çekişmesi, 1979’da Uganda ile savaşa yol açtı. Uganda’da İdi Amin yönetiminin devrilmesinden sonra 1981’de savaşa son verildi. Sonraki dönemde Tanzanya’nın komşularıyla ilişkisi işbirliği temelinde gelişti.
Tanzanya, yürütme yetkisine sahip bir cumhurbaşkanı ve yasama yetkisini kullanan Ulusal Meclis ile yönetilir. Bağımsızlık mücadelesini yürüten Tanganika Afrika Ulusal Birliği örgütünün önderi Julius Nyerere bağımsızlıktan sonra ülkenin ilk başbakanı ve cumhuriyet ilan edildikten sonra da ilk cumhurbaşkanı oldu. Nyerere 1985’te anayasa gereği cumhurbaşkanlığından ayrılana kadar, köy topluluklarında tarımı geliştirmeye dayanan ve ekonomide devlete büyük ağırlık veren sosyalist bir politika uyguladı.
Tanzanya’ya İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 945.037 km2.
Nüfus: 23.729.000 (1989).
Yönetim Biçimi: İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız cumhuriyet.
Başkent: Dar es-Selam. (Yeni başkent Dodoma olacaktır.)
Doğal Yapı: Kıyı ovası, kıyıdan uzaklaştıkça 1.400 metre yükseklikte bir yaylaya dönüşür. Afrika'nın en yüksek dağı olan Kilimanjaro ülkenin kuzeydoğusundadır. Victoria, Tanganika ve Malavi gölleri ülkenin sınırlarının bir bölümünü oluşturur. Zengibar ve Pemba, kıyıdan açıkta yer alan mercanadalarıdır.
Başlıca Ürünler: Sisal, kahve, pamuk, mısır, yerfıstığı, kopra, şekerkamışı, çay, canlı hayvan; elmas, altın.
Önemli Kentler: Dar es-Selam, Zengibar, Tanga, Tabora, Muansa.
Eğitim: 7-14 yaşları arasında zorunlu ve parasızdır.
