Kütahya
Kütahya ili, Ege Bölgesi’nin İçbatı Anadolu bölümünde yer alır. Güneyde bu bölümün orta kesimlerinden, kuzeydoğuda İç Anadolu Bölgesi sınırına kadar uzanan Kütahya ilinin kuzeydeki küçük bir bölümü Marmara Bölgesi’nin sınırları içinde kalır.
Kütahya yöresi oldukça eski bir yerleşme alanıdır. Anadolu’nun batı kesimindeki etkin bir deprem kuşağının üstünde yer alan Kütahya’da tarih boyunca depremler birçok insanın yaşamını yitirmesine ve yöredeki yerleşme yerlerinin yıkılmasına yol açmıştır. Bu nedenle ilkçağda kurulmuş olan yerleşim yerlerinden çok azının kalıntısı günümüze ulaşabilmiştir. Bugün Kütahya denince çinicilik sanatı ve yöreye özgü çiniler akla gelir.
Doğal Yapı
İç Anadolu Bölgesi’ni Ege Bölgesi’nden ayıran bir eşik alan üstünde yer alan il toprakları oldukça yüksek ve engebelidir. Kütahya ilini engebelendiren dağlar bu eşik alanda bulunduğundan yükseklikleri pek fark edilmez. Bu dağların başlıcaları Murat Dağı, Şaphane Dağı (2.120 metre), Akdağ (2.089 metre) ve Eğrigöz Dağı’dır (1.931 metre). Murat Dağı’nın güneydeki Uşak il sınırında 2.309 metreye ulaşan Kartaltepe doruğu, İçbatı Anadolu bölümünün en yüksek noktasıdır. Murat Dağı’nda hastalıklarına şifa bulma umuduyla gelenlerin yararlandığı ılıcalar vardır.
İl topraklannda çöküntü alanlarından oluşan bazı alçak düzlükler yer alır. Bitkisel üretim açısından önem taşıyan bu düzlüklerin başlıcaları Kütahya, Altıntaş, Tavşanlı, Gediz ve Simav ovalarıdır.
Kütahya ilinden kaynaklanan suların katıldığı akarsular üç ayrı denize dökülür. Porsuk Çayı, il sınırları dışında katıldığı Sakarya Irmağı aracılığıyla sularını Karadeniz’e ulaştırır. Başlangıç kolunu Simav Çayı’nın oluşturduğu Susurluk Çayı ile Kirmastı (Kemalpaşa) Suyu’nun başlıca kollarından olan Adırnaz (Orhaneli) ve Emet çayları bu topraklardan çıkan suların bir bölümünü Marmara Denizi’ne götürür. İlin güney kesiminden çıkan sular da Gediz Irmağı aracılığıyla Ege Denizi’ne
ulaşır. İl sınırları içindeki başlıca göller Kayaboğazı ve Enne baraj gölleridir.
Kütahya ili iklim açısından Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgeleri arasındaki geçiş alanında yer alır. En yağışlı mevsim kıştır. Yazlar oldukça sıcak ve kurak geçer. Kış ayları ise soğuk ve kar yağışlıdır.
Ormanlar, ilin yüksek kesimlerinde geniş alanlar kaplar. Bu ormanlar genellikle kızıl çam, kara çam ve sarı çamlardan oluşur. İlin kuzey kesimindeki dağlarda kayın ormanlarına rastlanır. İlin alçak kesimlerindeki doğal bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir. İlin doğal hayvan varlığı içinde özel bir yeri olan geyikler için Şaphane Dağı ile Türkmenbaba’da koruma ve üretme alanlan kurulmuştur.
Tarih
Kütahya ilinde yapılan araştırmalarda ele geçirilen Buluntular, yerleşim tarihinin günümüzden 7.500 yıl önce başlayan Bakır Çağı’na uzandığını gösterir. Kütahya yöresi, İÖ 13. yüzyılda Hitit ülkesinin batısında yer alan ve bir konfederasyon biçiminde yönetilen Assuva’nın sınırlan içindeydi. İÖ 12. yüzyıldan sonra Frigler’in yerleştiği yöre, İÖ 7. yüzyılda Kimmerler’in saldırısına uğradı. İÖ 7. yüzyıl
başlarında Lidya yönetimini, bu yüzyıl ortasında başlayan Pers yönetimi, İÖ 334’ten sonra da Makedonya ve Selevkos egemenlikleri izledi. İÖ 3. yüzyılda Galatlar’ın yerleştiği Kütahya yöresi, Bitinya ve Bergama yönetimlerinden sonra İÖ 2. yüzyıl sonlarında Roma’ ya bağlandı. Yöre, Bizans yönetimi sırasında 11. yüzyıl sonlarında Anadolu Selçuklularımın eline geçti. 1300’de Germiyanoğulları’nın yönetimine giren Kütahya, 1429’da Osmanlı topraklarına katıldı. 16. .ve 17. yüzyılda çıkan Celali Ayaklanmalarından etkilenen Kütahya yöresi, 1833’te Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır ordusu tarafından işgal edildi. 14 Mayıs 1833’te Kütahya Antlaşması’nın yapılmasından sonra İbrahim Paşa, ordusuyla birlikte Kütahya yöresinden geri çekildi. 17 Temmuz 1921’den 30 Ağustos 1922’ye kadar Yunan işgali altında kalan Kütahya yöresindeki Dumlupınar’da, Kurtuluş Savaşı tarihinde önemli bir yeri olan savaşlar yapıldı.
Ekonomi
Halkının yarısından çoğu kırsal kesimde yaşayan Kütahya ilinde ekonomi tarım ve madenciliğe dayalıdır. Yetiştirilen başlıca ürünler şekerpancarı, buğday, arpa, patates, soğan, nohut, domates, elma, kavun ve kestanedir. 1987’de Türkiye kestane üretiminin yüzde 10’u Kütahya ilinde gerçekleşmişti. İlde en çok koyun, sığır ve kıl keçisi yetiştirilir. Ormancılık da önemli gelir kaynakları arasında yer alır.
Kütahya, yeraltı kaynakları açısından zengin bir ildir. Bu topraklarda gümüş, magnezit, kurşun, bor mineralleri, antimon, demir, linyit ve mermer içeren birçok cevher yatağı vardır. Bu yataklardan işletmecilik açısından ekonomik olanlar Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) ve Etibank ile özel kuruluşlar tarafından işletilir. İl topraklarından çıkarılan linyitin bir bölümü Seyitömer ve Tunçbilek’teki termik santrallarında değerlendirilir.
Başlıca sanayi kuruluşları şeker, un, konserve, yem ve dokuma fabrikalarıdır. Gelişmiş bir küçük sanayisi de olan Kütahya ilinde yer alan öteki sanayi kuruluşları gübre, orman ürünleri, porselen, çini, tarım alet ve makineleri ile tuğla ve kiremit yapım tesisleridir. Kütahya ili sınırları içindeki önemli yerleşim yerleri, kara ve demiryollarıyla ülkenin öteki merkezlerine bağlanır.
Toplum ve Kültür
İlkçağlarda, bugünkü Kütahya il topraklarının kapladığı yörede Ege ve Orta Anadolu kültürleri karşılaşıyordu. Frigler döneminde ana tarnıça Kibele’ye tapınmak yörenin kültürünü büyük ölçüde etkiledi. Aizanoi’de (Emet ilçesi) Kibele’ye tapınmak için ayrılmış kutsal bir alan vardı. Kütahya kenti ve çevresi İS 2. yüzyıldan sonra başka yerlerden kovulan Hıristiyanların buraya yerleşmesiyle bu dinin önemli merkezlerinden biri olmuştu.
Kütahya yöresine özgü geleneksel el sanatlan çinicilik, dokumacılık ve oya işleridir. Bir saray sanatı niteliği taşıyan Osmanlı döneminin çinicilik sanatının ürünlerinden olan Kütahya çinileri birçok saray, konak, cami, kilise ve mescit gibi tarihsel yapılarda bezeme malzemesi olarak kullanılmıştır. Eskiden atölyelerde yürütülen bu geleneksel sanat, günümüzde Kütahya’da kurulan fabrikalarda sürdürülmektedir. Osmanlı döneminde Simav yöresindeki el tezgâhlarında dokunan halılar “saray halıları” olarak adlandırılıyordu. Yün ve pamuktan dokunan bu halılar daha çok yaprak ve çiçek motifleriyle bezenmişti. Günümüzde geleneksel üretim özelliklerini yitiren halıcılık, daha çok Simav
yöresinde yapılır. Eski dönemlerde yöreye özgü kumaşlar da el tezgâhlarında dokunmaktaydı. Saf ipekten al ve erguvan rengi “canfes” , ince çizgili ipekli “çitare” , gümüş sırmalı “İzmirli” bunlardan birkaçıdır. İğne oyacılığının yaygın olduğu ilde çiçek ve yaprak motifli Kütahya oyalarından bazıları çatlak karanfil, gönül dolabı, cilveli Selanik, kaynana oyası, elti küstü ve ana güldüren olarak adlandırılır.
Yapılan araştırmalardan elde edilen arkeolojik buluntular ile yöreden derlenen ve arasında Kütahya çinilerinin de bulunduğu etnografik yapıtlar Kütahya Müzesi’nde sergilenmektedir. İldeki başlıca eğitim ve kültür kurumu Anadolu Üniversitesi’ne bağlı Kütahya İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ile Kütahya Meslek Yüksekokulu’dur.
İl Merkezi: Kütahya
Eski bir yerleşim yeri olan il merkezinin bilinen ilk adı Kotyaion’dur. Roma kaynaklarında adı Cotyaeum olarak geçen kent, Hıristiyanlık’ın ilk dönemlerinde bir piskoposluk merkeziydi. Germiyanoğulları’nın başkenti olan kent, Osmanlı döneminde de Anadolu eyaletinin merkeziydi. 1833’te kısa bir süre Mısırlılar’ın işgalinde kaldı. Osmanlı Devleti’ ne sığınan Macar devrimciler 1850-51 arasında 1,5 yıl kadar Kütahya kentinde kaldılar.
İlin doğu kesiminde yer alan kent, Yellice Dağı’nın doğu eteklerinde ve Kütahya Ovası’nın güney kenarında kurulmuştur. Porsuk Çayı’nın kollarından biri olan Felent Çayı’na katılan Kapan Deresi kenti ikiye böler. Bir çinicilik merkezi olan kentte Germiyanoğulları ve Osmanlı dönemlerinden kalan değerli tarihsel yapılar vardır. Kütahya Kalesi BizanslIlar tarafından yaptırılmış, daha sonra
birkaç kez onarılmıştır. Başka bağlantıları da olan İstanbul-Antalya Karayolu ile Balıkesir- Eskişehir Demiryolu kenti ülkenin öteki önemli merkezlerine bağlar.
Kentin nüfusu 118.773’tür (1985).
Kütahya İline İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 11.875 km2.
Nüfus: 543.384 (1985).
İl Trafik No: 43.
İlçeler: Kütahya (merkez), Altıntaş, Aslanapa, Domaniç, Dumlupınar, Emet, Gediz, Hisarcık, Simav, Şaphane, Tavşanlı.
İlgi Çekici Yerler: Çamlıca, Murat Dağı, Hisarlıktepe, Ebem Çamlığı, Gölcük Yaylası ve Nafıa Pınarı orman içi dinlenme yerleri; Harlek, Yoncalı ve Murat Dağı kaplıcaları; Aizanoi antik kent kalıntıları; Kütahya Kalesi; Vacidiye Medresesi; Kütahya Ulucamisi; II. Yakub Bey, İshak Fakih ve Molla Bey külliyeleri; Balıklı, Kurşunlu, Dönenler, Arslan Bey (Meydan), Hisarbeyoğlu Mustafa (Saray), Takvacılar, Karagöz Ahmed Paşa, Lala Hüseyin Paşa ve Ali (Alo) Paşa camileri; Küçük ve Büyük bedestenler; Küçükhamam ve Lala Hüseyin Paşa Hamamı; Kütahya Müzesi; Dumlupınar Anıtı.
