Muğla
Muğla ili, Anadolu’nun güneybatı köşesinde yer alır. İl topraklarının yarısı Ege Bölgesi, yarısı da Akdeniz Bölgesi’nin sınırları içindedir. Tarihsel ve arkeolojik değerler açısından çok zengin olan Muğla ili ayrıca doğal güzellikleri nedeniyle de ülkemizin en önemli turistik yörelerindendir.
İlin en önemli özelliklerinden biri de yabani olarak dünyanın başka hiçbir yöresinde bulunmayan ve günlük ağacı da denen sığla ağacının il kıyılarında topluluklar oluşturmasıdır. Düzensiz yapılaşmanın verdiği zararlar ve buraya yumurtalarını bırakan deniz kaplumbağalarının soyunun tükenmesi tehlikesine karşı il kıyılarının bazı bölümleri koruma altına alınmıştır.
Doğal Yapı
Muğla ilinin oldukça karmaşık bir doğal yapısı vardır. İl topraklarının üçte ikisini genellikle kıyıya paralel ve düzenli sıralar oluşturan dağlar kaplar. İlin Ege Bölgesi sınırları içinde kalan kesimini İlbir, Beşparmak ve Oyuklu dağları engebelendirir. Bu kesimdeki başlıca yükseltiler Sandras ve Boncuk dağları ile Akdağ’dır. İlin en yüksek noktası, Antalya iliyle doğal sınır oluşturan Akdağ kütlesinde 2.569 metreye erişen Salur Dağı’nın doruğudur. Dağlık alanların geniş bir yer tuttuğu Muğla ilinde düzlükler fazla yer tutmaz. Başlıca düzlükler Milas, Köyceğiz ve Dalaman ovaları ile Eşen Ovası’nın il sınırları içine taşan batı kesimidir.
Muğla ili topraklarından kaynaklanan sular Akçay ve Çine Çayı’nın katıldığı Büyük Menderes Irmağı aracılığıyla Ege Denizi’ne, Dalaman ve Kocaçay olarak da adlandırılan Eşen Çayı aracılığıyla Akdeniz’e dökülür. Eşen Çayı’nın aşağı çığırı Antalya iliyle doğal sınır oluşturur. Muğla ilinde yer alan en önemli doğal göl Köyceğiz Gölü’dür. Bafa Gölü’nün doğu kesimi ile Akçay üzerinde taşkın önleme, sulama ve enerji üretimi amacıyla kurulan Kemer Barajı’nın ardında suların birikmesiyle oluşan yapay gölün güney bölümü il sınırları içinde kalır. Kıyı kesiminde bazı küçük lagünler vardır.
Kıyılar, jeolojik çağlarda yerkabuğunun kırılıp çökmesi ve daha sonra da yükselen deniz sularının altında kalmasıyla oluşmuştur ve sayısız girinti çıkıntıyla danteli andırır. Bu kıyıdaki başlıca çıkıntılar Bodrum, Reşadiye (Datça) ve Bozburun yarımadaları; başlıca girintiler ise Güllük, Gökova ve Fethiye körfezleridir. Kıyı açığında irili ufaklı birçok ada vardır. Bunların en büyükleri Karaada ile Salih ve Tersane adalarıdır. Daha açıktaki İstanköy (Kos), Sömbeki (Simi) ve Rodos adaları Yunanistan sınırları içindedir.
Muğla ili yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz ikliminin etkisi altında kalır. Akdeniz’in orta ve batı kesiminden gelen hava kütlelerinden etkilendiğinden Akdeniz Bölgesi’nin öteki illerinden daha çok yağış alır.
Kıraç topraklardan oluşan Muğla ilinde doğal bitki örtüsü makidir. Zeytinlikler geniş alanlar kaplar. Alçaklarda kızıl çamlardan oluşan ormanlar yüksek kesimlerde yerini sedir ve ardıçlarla karışan yoğun kara çam ormanlarına bırakır. Kıyı kesiminde katışıksız ya da meşe ve kızıl çamlarla karışık olan sığla ormanlarına rastlanır.
Tarih
Yöredeki ilk yerleşim yerlerinin Tunç Çağı’nda kurulduğu sanılmaktadır. İÖ 12. Yüzyılda Ege Adalarından gelen Akhalar’ın kıyı kesimine yerleştiği yörenin batı bölümü Karya, güneydoğu kesimi ise Likya bölgelerinin sınırları içindeydi. Daha sonra bu kıyılarda Dorlar birçok ticaret kolonisi kurdu. Bu koloniler, yakınında ya da içinde bulunduğu eski Karya ve Likya kentlerinin zenginleşmesine ve zamanla yörede yaşayan insanların üstün bir kültür düzeyine ulaşmalarına yol açtı. Bu kentlerin başlıcaları Halikarnas, Knidos ve Telmessos’tu. Muğla yöresinin ilkçağdaki tarihi, bu kentlerin tarihi demektir. 11. Yüzyıl başlarında Bizans İmparatorluğu’nun sınırları içinde bulunan bu topraklar 13. yüzyılın ikinci yarısında Menteşeoğullarının egemenliğine girdi. Yöre, 1451’de Osmanlı topraklarına katıldı. Muğla, Menteşeoğulları Beyliği’nin kurucusu Menteşe Bey’in adıyla anılan Menteşe Sancağı sınırları içindeydi. Mayıs 1919’dan Temmuz 1921’e kadar İtalyanlar’ın işgali altında kalan ve cumhuriyetin ilanından sonra il yapılan yörenin adı da Muğla olarak değiştirildi.
Ekonomi
Muğla ili ekonomisinde tarım, turizm ve ticaret ilk sıralarda yer alır. Yetiştirilen başlıca ürünler buğday, mısır, çiğit, pamuk, arpa, patates, soğan, domates, karpuz, patlıcan, zeytin, dolmalık biber, mandalina, taze fasulye, portakal, pırasa, kavun ve hıyardır. Muğla ilinin en ünlü hayvansal ürünü çam balıdır. Ülkemizde Ordu’dan sonra en çok bal üretimi yapılan il Muğla’dır. Süngercilik, açık deniz ve tatlı su balıkçılığı da yapılan ilde orman ürünleri de önemli gelir kaynakları arasında yer alır. Reçine, defneyaprağı, adaçayı ve bergamot, ormanlardan elde edilen başlıca ürünlerdir. Sığla ağaçlarından elde edilen ve kozmetik sanayisinde kullanılan sığla yağı yurtdışına satılan önemli bir üründür.
Karayolu ulaşım olanakları geliştirilen, Dalaman Havalimanının yanı sıra Mumcular’da özel kesim tarafından işletilen ikinci bir havaalanı açılan Muğla ili, ülkemizde turizm etkinliğinin en canlı biçimde yaşandığı yörelerdendir. Birçok turistik tesisin bulunduğu il kıyılarındaki bazı yerleşmelerde yat limanı ve iskeleler vardır. Hava ve deniz suyu sıcaklığının yüksek olduğu mayıs-ekim ayları arasında yabancı ve yerli turistlerin akınına uğrayan Muğla kıyılarındaki koylarda yat ve tekne gezilerinin yanı sıra su kayağı, paraşütlü su kayağı ve sörf yapılır. Tarımsal ürünlerin pazarlanmasının yanı sıra turizmin hızla gelişmesi de ticaretin canlanmasına yol açmıştır. Kıyılardaki yerleşim yerlerinde giyim eşyası, halı, kilim ve hediyelik eşya satışı yapan birçok işyeri vardır.
Muğla ilinde sanayi fazla gelişmemiştir. En önemli sanayi kuruluşları süt ürünleri, yem, tarım makineleri, zeytinyağı, sabun, kireç ve çimento fabrikalarıdır. Çırçır, yün ipliği, halı dokuma atölyeleri ile kıyı kesiminde tekne yapım yerleri de olan ilin en büyük sanayi kuruluşu Dalaman’daki kâğıt fabrikasıdır.
Yeraltı kaynakları açısından da oldukça zengin olan il topraklarında asbest, demir, krom, linyit, manganez, mermer ve zımpara taşı yatakları vardır. Zımpara taşı, ilin yurtdışına sattığı başlıca ürünlerdendir. Çıkarılan linyitlerden bir bölümünün değerlendirildiği Yatağan Termik Santralı’nın neden olduğu çevre kirlenmesi, bu yöredeki tarım ve orman alanlarında önemli zararlara yol açmıştır.
Toplum ve Kültür
İl topraklarının kıyısında eskiden kurulmuş olan ve Ege ile Akdeniz’in en önemli ticaret limanları arasında yer alan kentler aynı zamanda zengin birer kültür merkeziydi. Dünyanın Yedi Harikası’ndan biri olan Mausoleion, bu kentlerden Halikarnas’taydı (bugün Bodrum). Bir deprem sırasında yıkılan bu görkemli anıtmezarın taşları Rodos şövalyeleri tarafından yaptırılan Bodrum Kalesi’nde yapıtaşı olarak kullanıldı. Tarih biliminin babası sayılan Herodot’un doğum yeri de Bodrum’dur.
Osmanlı dönemi sonlarında yöre halkı tarım ve hayvancılıkla, azınlıkta kalan bir kesim de el sanatlarıyla ilgili üretim ve ticaretle uğraşıyordu. Mısır hıdivlerinden Abbas Hilmi Paşa’nın bugün Dalaman Tarım İşletmesi’nin sınırları içinde kalan bölgedeki çiftliğinde çalıştırmak üzere Sudan’dan getirttiği Siyahlar da bir topluluk oluşturuyorlardı. Cumhuriyetten sonra Yunanistan’a giden Rumların yerine, Ege Adaları’ndan gelen göçmenler yerleştirildi.
Yörenin başlıca geleneksel el sanatı dokumacılıktır. 17. yüzyıldan beri el tezgâhlarında yapılan halı dokumacılığı günümüzde de sürdürülmektedir. Kökboyası kullanılarak yapılan küçük boyutlu Milas halıları, aranan Türk halılarındandır. Battaniye dokumacılığı yapılan ilde turizmin gelişmesine bağlı olarak bürümcük dokumacılığı da yaygınlaşmaktadır.
Bodrum, Muğla ve Ula evleri, yöreye özgü yapı biçimleriyle ilgi çeker. Beyaz badanalı ve taş duvarlı Bodrum evleri, Akdeniz’in öteki kıyılarında da göze çarpan mimarlık özelliklerini yansıtır. İlin iç kesimindeki evlerde daha çok ahşap kullanılır. Ula ilçesindeki evler de bu yörenin ilginç yapılarıdır. Bu tür bir ev düzenlemesi yapan Nail Çakırhan “Ağa Han Mimarlık Ödülü”nü kazanmıştır. Ula evlerinin yakın zamanda yapılmış örnekleri Akyaka köyündedir. Muğla yöresinde ele geçen birçok arkeolojik buluntu Bodrum, Fethiye ve Milas müzelerinde sergilenmektedir.
İl Merkezi: Muğla
Oyuklu Dağı’nın güney yamaçlarında kurulmuş olan kentin bilinen eski adları Mobalia, Mobolla ve Mogola’dır. Menteşeoğullarının başkenti olan Muğla kenti, Osmanlı döneminde önceleri Aydın vilayetine bağlıyken, sonra bağımsız hale getirilen Menteşe Sancağı’nın merkezi oldu. Bir gölova (polye) olan Muğla Ovası’ndaki tarım alanına doğru gelişmeye başlayan kentin eski mahalleleri bugün yüksekte kalmıştır. Kent yakınında yer alan Karabağlar Yaylası, eskiden yemyeşil bağ ve bahçeleriyle kentin sayfiyesi durumundayken günümüzde sürekli yerleşim alanlarından biri haline geldi. Kentten daha alçaktaki bu eski sayfiyenin başlıca özelliği, ülkemizde yer alan öteki yaylalara çıkılmasına karşılık Karabağlar Yaylası’na inilmesidir.
İlde yer alan başlıca eğitim ve kültür kurumu Dokuz Eylül Üniversitesi’ne bağlı Muğla İşletmecilik Yüksekokulu Muğla kentindedir. İzmir ve Aydın’dan gelen karayolu kentin hemen batısından geçer; ili güneydoğudaki Antalya iline ve güneybatıdaki turistik ilçelere bağlar.
Kentin nüfusu 31.279’dur (1985).
Muğla İline İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 13.338 km2.
Nüfus: 486.290 (1985).
İl Trafik No: 48.
İlçeler: Muğla (merkez), Bodrum, Dalaman, Datça, Fethiye, Kavaklıdere, Köyceğiz, Marmaris, Milas, Ortaca, Ula, Yatağan.
İlgi Çekici Yerler: Gökova, Kızıldağ, Usju Koyu, Katrancı Koyu, Küçükkargı, Değirmenbaşı, Ölüdeniz, Gemiler Koyu, Oyuktepe, Çabucak, Günnücek, Çetibeli, Bucak, Pamucak ve Aşı İskelesi orman içi dinlenme yerleri; Bargylia, Halikarnas, Herakleia, Latmos, İassos, Köyceğiz (Kaunos), Keramos, Knidos, Milas (Mylasa), Labranda, Letoon, Pınara, Telmessos ve Tlos ilkçağ kent kalıntıları; Gümüşkesen Anıtı; Beçin ve Bodrum kaleleri; Milas ve Muğla ulucamileri; Ahmed Gazi Medresesi; Kurşunlu, Şeyh, Pazar Yeri, Şahidi, Mustafa Paşa, Tepecik, Hacı llyas, Firuz Bey, Ağa ve Belen camileri; Kadızade Köprüsü; Bodrum, Fethiye ve Milas müzeleri.
